Over het onvindbare (pornografische?) boek om den brode van De Nerée.

Zoals de trouwe lezertjes weten werk ik gestaag aan een
volwaardige biografie van de Nederlands beeldend kunstenaar Carel (of Karel) de Nerée tot Babberich. Alhoewel, trouwe lezers? Wordt dit blog eigenlijk nog gelezen? Hoort u mij? In een door en door zielige poging aandacht te trekken heb ik op Tzum de hele negentiende-eeuwse Nederlandse literatuur naar de prullenbak verwezen maar ook dat leverde nul extra bezoeken aan de verafgelegen eenzame decadente kunstvilla op. Is there anybody out there?!
Geen idee, ik kan dat zelf niet nagaan, niet handig genoeg voor, ben maar een domme ‘fin de siècle-expert’ en op de diverse oproepen hier om redactionele- en website-assistentie mocht ik geen enkele reactie ontvangen.
Ik wil de website volledig omgooien en zodanig hebben dat hij meer visueel gebaseerd is en gericht op beeldende kunst. Met die literatuur(geschiedenis) ben ik, zoals vrijwel iedereen in Nederland geloof ik, wel een beetje klaar.
Maar nobody loves a poor man/cause the only thing a poor man has to give is love. Got no money en dat heb je daarvoor nodig. Ik ben echter niet goed bij mijn hoofd en tik vlijtig door maar de fondsen raken op en in Barbarenland, werd mij van de week nog weer fijntjes ingewreven na het vruchteloos aanschrijven van tien verschillende fondsen, is er geen geld voor mijn soort moeilijk individueel kunsthistorisch onderzoek.
Maar dankzij mijn lichte waanzin en de opbeurende zaligmakende akkoorden van Sister  Rosetta Tharpe houden we vol en dank dat ik even mocht zeiken en daar gaan we weer en tikten we toch een stukje over boekies. Over één specifiek,  zéér mysterieus, verdwenen?, boek. Een beetje Dan Brown-, literair-historische speurder-achtige kwestie. Hey! daar gaan we!

Tegenwoordig is De Nerée zoals je dat in Barbarenland hoort te zeggen over elke kunstenaar die niet Vincent van Gogh of Rembrandt heet ‘vergeten’. (Tip aan twintigjarige museummarketeers: verzin eens een andere invalshoek). In zijn tijd, rond 1900 in Den Haag, was hij echter een lokale beroemdheid, niet als kunstenaar, zijn kunst hield hij grotendeels voor zich, maar als societyfiguur. Iedereen kende hem en de meisjes vreesden hem:

De meisjes dorsten nauwelijks meer uit te gaan, uit angst Kareltje de Nerée te ontmoeten, want ‘die ving je op elk woord. (…) Hij moest schitteren, verafgood worden op avondjes. Iedereen moest over Kareltje de Nerée spreken. (‘apet’, ‘Uit Holland’, Bataviaasch Nieuwsblad, 17 oktober 1912).

Of:

Er zal dan ook geen twijfel meer over bestaan dat De Nerée, hoe alleen hij overigens in ons land ook staat, maar hetgeen hem misschien juist daarom ook des te belangrijker maakt, behoort tot de beste kunstenaars, die uit ons midden zijn voortgekomen. Wat echter minder algemeen bekend is, dat zijn de buitengewone gaven des geestes, waarmee deze voor zijn omgeving geheel ‘nieuwe man’ begenadigd was en die hem in zijn carrière en in de society onmiddellijk aller aandacht verzekerde. (De Kroniek, januari 1916, p. 104)

Hij was bekend als dandy en als schrijver over wiens, niet gepubliceerde werk, verhalen de ronde gingen. De Nerée zou een roman Burgerdom hebben geschreven maar hebben verbrand. Het literaire werk van De Nerée, waaronder mogelijke fragmenten van deze roman, ligt hier dankzij Dick V. keurig gekopieerd in een heel grote map in de kast maar desondanks kan ik al jaren het antwoord niet vinden op de prijsvraag van deze week.

De Nerée was een opvallende societyfiguur en daardoor, weet niemand meer,  een dankbaar literair model voor schrijvers als Jan Apol, Henri van Booven, Reinier van Genderen Stort en Jacob Israël de Haan, die hem als model nam voor zijn René Richell uit Pathologieën. Als je het mij vraagt dan: nadere argumenten in begin volgend jaar te verschijnen ouderwets papieren artikel dat nu bij de printer ligt.
En wat werkelijk ook níemand meer weet en wat ik totdat ik alles had uitgezocht de laatste tien jaar voor me heb gehouden, is dat er zelfs een hele roman is gebaseerd op De Nerée en zijn vriendenkring. In het in oktober 1903 verschenen Het eerste principe door Hans Steengracht (= A.D. van der Gon Netscher) is de hoofdpersoon Van Welderen aantóónbaar want gedocumenteerd gebaseerd op De Nerée.
Deze roman is écht vergeten en totaal onvindbaar maar gelukkig heb ik wel een exemplaar weten te vinden ooit. Dat is echter een gebonden exemplaar. Vraagje tussendoor: uit uitgeverscorrespondentie, die zich in de Universiteitsbibliotheek Leiden bevindt,  begrijp ik dat er ook een ingenaaide versie zou hebben bestaan met een zwart-wit omslag dat zou passen bij het onderwerp. Ik stel me dan een Beardsley/De Nerée-achtig bandontwerp voor. Probleempje: in tien jaar actief zoeken geen spóór van te vinden. Foetsie, weg, in de prullenbak gegooid zoals de meeste Nederlandse romans waar ik  hier in de loop der jaren over schreef.
Kortom, De Nerée en de contemporaine literatuur waren dus nauw met elkaar verbonden, ondanks dat hij niet actief publiceerde. Alhoewel? En nu komt de prijsvraag van deze week die u zoals immer niet zal kunnen beantwoorden en ik enkel uitschrijf om te pronken met mijn nutteloze detailkennis.

De vraag is: heeft Carel de Nerée tijdens leven wél gepubliceerd? Dat wordt namelijk door hem zelve gesuggereerd in twee brieven uit december 1902 aan zijn vriendin Hermine Schuylenburg (RKD) waaruit blijkt dat hij aan een boek heeft gewerkt dat betaald wordt, een boek om den brode:

Las laatstelijk An off. See, Schelling, Fichte, Schleiermacher, Kant, Chamberlain, Tieck, Maeterlinck etc. maar moet nog arbeiden, voorwaarts aan het boek dat wordt betaald met geld…

Hij ‘moet’ aan een boek werken:

Ik moet aan het boek schrijven dat ik niet gelezen heb… Ik moet vinden ene voorstelling der schoonheid die niet is alles ik zag en ook mag niets daarin slechts bewegen aan dit ademen… Zie, levend moet alles zijn in mijn werk, leven door mijn bestaan, dat niet is droomleven, maar een poging, ja een zilveren trachten uit zovelen te gaan in de blauwe lucht.

Wat de fu**? Wélk boek is dit? Als het ‘betaald wordt met geld’ suggereert dat contact met een uitgever en mogelijk publicatie. Is er een uitgever geïnteresseerd geweest of is dit een heel ander boek? Dick V., die decennialang bezig is geweest met De Nerée en in wiens bescheiden voetsporen ik treed, heeft geen idee. Ik ook niet. Wat is dit voor boek geweest? Hij was opgeleid tot consul, had diplomatieke ambities, maar dat dit bijvoorbeeld een anoniem juridisch of notarieel boek of iets dergelijks zou zijn wordt tegengesproken over zijn opmerking over ‘ene voorstelling der schoonheid.’
Zal het dan gaan om betaald literair broddelwerk? De Nerée zat altijd te springen om geld en kon schrijven als de beste en zal alles hebben aangepakt. Maar wélk boek dan? Ik durf te zeggen dat ik in twintig jaar kringlopen en antiquariaten en vuilnisbakken vol boekentroep 80 of misschien wel 90% van de Nederlandse rond 1900 verschenen romans en romannetjes op zijn minst van titel ken. Daar zit echter geen enkel, anoniem?, pseudoniem?, werk bij dat ik zou kunnen durven toeschrijven aan De Nerée. En waar zou het verschenen kunnen zijn? Ik zou in de eerste plaats denken aan een Haagse uitgever als Veenstra wiens literaire fond van rond 1900 onwijs moeilijk te vinden is tegenwoordig. Iemand nog een exemplaar van Henri Louis Rigail Certon’s Aan de vijver der Sfinx uit 1900 bijvoorbeeld voor me?
Of misschien de vooruitstrevende uitgever Meindert Boogaerdt waar Pathologieën verschenen en waar De Nerée’s goede kennis Albert Plasschaert Studies en gegevens over schilderkunst publiceerde. Maar die beide werken verschenen pas in 1908 en in 1902 was Boogaerdt amper van start, laat staan dat er werken in zijn fonds te vinden zijn die aan De Nerée toegeschreven zouden kunnen worden.

Maar als de jonge decadente geilaard die ik ben dacht ik eerlijk gezegd meteen aan pornografisch werk. Ik denk dat De Nerée dat aandurfde en dat is de enige plek in de Nederlandse boekproductie van rond 1900 waar je allerlei anoniem werk aan kan treffen. Verder zou ik niet weten waar te zoeken. Ik denk dan aan uitgevers als Smit, Artistiek Bureau en het Amsterdamse Bauer.
Vooral het fonds van Bauer zou ik op een bepaalde hypothetische, interpretatieve manier met het universum van De Nerée kunnen verbinden: Franse literatuur en naakten, waarvan De Nerée er velen tekende maar die vrijwel onbekend zijn, zelden tot nooit zijn geëxposeerd. Bauer was namelijk gespecialiseerd in zowel vertalingen van Franse ‘decadente’ en onzedelijk geachte werken van Jean Lorrain, Rachilde, De Maupassant en Zola  als ‘educatieve’ werken als Huwelijksgeheimen voor verloofden en jonggehuwden of Het ontstaan, de ontwikkeling en de geboorte van den mensch: populair geschetst en voorzien van circa 280 toelichtende illustraties en uitlegbaar model, in 7 afdelingen van het vrouwelijke, zwangere lichaam.

Maar ook dát zijn geen boeken die met de voorstelling der schoonheid in verband gebracht kunnen worden. Kortom, wie heeft énig idee welk boek dit kan zijn? Lisa Kuitert, lees je dit? Kan je niet een werkgroep vlijtige boekstudenten hierop gooien in naam van Neerlands Kunstgeschiedenis? Zij weten het vast beter dan een wereldvreemde caveman als moi. Dank u.

Afbeelding: Carel de Nerée Extaze:Finale 1900-’01, Gemeentemuseum Den Haag.