Veelzijdig musicus
Nadat dirigent Peter van Anrooy in 1910 uit Groningen naar de Gelderse hoofdstad was vertrokken om zijn muzikale carrière aldaar voort te zetten, besloot de directie van de Vereniging ‘De Harmonie’ in oktober van dat jaar om Kor Kuiler te benoemen als nieuwe dirigent van het symfonieorkest. Kuiler stond ― evenals zijn directe voorganger en Johannes Bekker ― bij zijn benoeming reeds zeer goed bekend als componist. Hij was toen echter nog maar 33 jaar oud.
Kuiler was in 1877 te Alblasserdam geboren en had te Amsterdam aan het Conservatorium gestudeerd: compositie bij Bernhard Zweers (1854-1924) en piano bij Julius Röntgen (1855-1932). Toen hij zijn benoeming als dirigent bij het orkest te Groningen aanvaardde, was hij reeds in die stad gevestigd als pianodocent.
Wijzigingen
Ook in de periode-Kuiler werden weer de nodige wijzigingen doorgevoerd: één van de meest ingrijpende was wel die van de overgang van het ensemble als ‘Orchest der Vereeniging De Harmonie’ naar orkest van de NV De Groninger Orchest Vereeniging.
Kor Kuiler zou, net als Johannes Bekker, drie decennia aan het orkest verbonden blijven, en in die periode heeft hij zich uitermate verdienstelijk gemaakt voor het muziekleven in de noordelijke provincies in het algemeen en dat van de stad Groningen in het bijzonder.
Grote bezetting met koor
Reeds in 1904 had Kuiler de leiding van het Toonkunstkoor Bekker op zich genomen, en hij was degene die met dat koor en zijn (latere) eigen orkest enkele werken voor zeer grote bezetting op het programma plaatste. Zo kwam het in 1914 tot een uitvoering van La Damnation de Faust van Hector Berlioz. Twee jaar later zou diens Requiem (Grande
Messe des Morts) worden gespeeld.
Een andere bijzondere gebeurtenis om bij stil te staan was de eerste uitvoering van Moessorgski’s Boris Godoenov (in concertante vorm), en Kor Kuiler betrok ‘Bekker’ eveneens bij de eerste uitvoering in Groningen van Beethovens Missa Solemnis.
Reeds geruime tijd bestond toen de traditie dat ‘Bekker’ deel uitmaakte van het orkestprogramma, maar in 1927 is de leiding er alsnog toe overgegaan een overeenkomst te sluiten, waarmee een officieel tintje aan die afspraken werd gegeven. Vanaf 1909, ook al onder leiding van Kor Kuiler, was ‘Bekker’ al enige malen betrokken geweest bij de uitvoering van de Matthaeus Passion van Johann Sebastian Bach.
Vakmanschap
De werkwijze van Kor Kuiler werd gekenmerkt door een uiterste precisie, en hoewel hij zelf de voorkeur had voor de muziek van de klassieken en voordie uit het tijdperk der Romantiek, schuwde hij geen enkele moeite om achter de bedoeling van de componist te komen wanneer hij iets niet direct begreep als het om een eigentijds werk ging. Zo nodig stelde hij zich met de componist in verbinding, indien mogelijk mondeling en anders schriftelijk.
Kor Kuiler hield de ontwikkelingen in het buitenland nauwlettend bij. Zo was het mogelijk dat reeds in 1907 Ermanno Wolf-Ferrari’s (1876-1948) oratorium La Vita Nuova door ‘Bekker’ met het orkest kon worden uitgevoerd. Dit opus was recentelijk (1901) ontstaan, en met de presentatie ervan in Groningen behoorde Kor Kuiler in die dagen toch tot de musici die ‘eigentijdse werken’ speelden. Verder heeft deze dirigent de moeite genomen zijn toehoorders vertrouwd te maken met het werk van Claude Debussy (1862-1918), Maurice Ravel (1875-1937), Albert Roussel (1869-1937) en anderen, zoals Spaanse en Italiaanse muziekmeesters.
Pianosolist
Door zijn werkzaamheden als dirigent van het orkest in Groningen werden Kuilers andere kwaliteiten naar het tweede plan verschoven. Zo kwam hij veel te weinig toe aan componeren en waren zijn optredens als pianist ook tot vrijwel nihil gereduceerd.
Toen Kor Kuiler vjfentwintig jaar aan het orkest was verbonden, heeft men hem gevraagd welk geschenk hij voor die gelegenheid zou willen hebben. Het moet zeer verrassend geweest zijn dat hij koos voor een contract als pianosolist bij het eigen orkest. In die hoedanigheid heeft Kor Kuiler Beethovens Kaiserskonzert met zijn eigen musici uitgevoerd.
Dat moet voor alle betrokkenen een bijzondere gebeurtenis zijn geweest: voor de orkestleden en voor het publiek, maar niet in de laatste plaats voor Kor Kuiler zelf, die het als een heel intense gebeurtenis moet hebben ervaren.
Kor Kuiler als componist
Het oeuvre van Kor Kuiler bestond voornamelijk uit gebruiksmuziek: dit overigens in de meest gunstige betekenis van het woord. Daarnaast heeft hij echter ook nog kamermuziek geschreven, zoals een Pianosonate en een Vioolsonate, de oud-Hollandse opera Saskia, en voorts een Pianoconcert (1948) dat door het Gronings orkest met Pier Palla als solist werd utgevoerd, en nog een Vioolconcert dat is ontstaan als opdrachtwerk van de Raad voor de Kunst der Gemeente Groningen (1950) en dat op het eerste abonnementsconcert van het seizoen 1951/52 door Jo Juda met de GOV onder leiding van de componist werd gespeeld.
Enkele weken later, op 12 december 1951, is Kor Kuiler overleden.
Afbeeldingen
1. Kor Kuiler (1877-1952) was ruim drie decennia dirigent van het symfonieorkest in Groningen.
2. Het orkest der Vereeniging ‘De Harmonie’ op het podium van de grote concertzaal met dezelfde naam, samen met Kor Kuiler.
3. De nieuwe muziekkoepel in de tuin van De Harmonie, in 1912.
De tekst is gebaseerd op, en de afbeeldingen zijn overgenomen uit:
Heinz Wallisch ― 125 Jaar Symfonieorkest in Groningen. 1862-1987 in vogelvlucht. Van Orchest der Vereniging ‘De Harmonie’ via N.V. Groninger Orkest Vereniging tot Noordelijk Filharmonisch Orkest.
Uitgegeven door het Noordelijk Filharmonisch Orkest, Orkest van Groningen en Drenthe. Groningen, 1987.
Dit is het laatste artikel in de reeks van vijf over de symfonische muziek in Groningen, toegespitst op het symfonieorkest aldaar, vanaf 1862.
De hieraan voorafgaande artikelen zijn —in de juiste volgorde opgesomd— verschenen op respectievelijk 25 oktober, 29 oktober, 30 oktober en 8 (!) oktober jongstleden.