‘Dode kunst’ springlevend
Het is wel weer duidelijk: in de diverse ethermedia is het midwinterzingen en dito spelen geblazen, want overal waar de organisatoren van zich als serieus beschouwende beelden- en/0f geluidenzenders van (onder meer) klassieke muziek tevens graag door de kijkers en luisteraars voor vol willen worden aangezien, trakteren deze ons op de in de twintigste eeuw zo veelvuldig doodverklaarde kunstvorm opera, en zelfs meer dan op enige andere vorm van muziektheater, maar dat is uiteraard een heel goede zaak, zolang de kwaliteit wordt gewaarborgd.
Of dat maandag 12 januari ’s avonds laat, tot in de vroege nacht van dinsdag de dertiende van deze maand, ook het geval zal zijn als de Frans-Duitse cultuurzender Arte een tweeënhalf uur durend muziekdrama de ether in stuurt, staat echter nog te bezien.
Dirigent Aleksandr Vedernikov
Wat nu: een dergelijk voorbehoud ondanks het onomstotelijke feit dat de dan uitgezonden versie van het eerder geregistreerde muziekdrama Jevgeni Onegin van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893) een productie van het Moskouse Bolsjoj Theater is? Jawel, simpelweg omdat de naam van de dirigent reeds in programmagidsen is opgenomen: Aleksandr Vedernikov. Bijna twee seizoenen lang is hij vaste dirigent geweest van het Noord Nederlands Orkest in Groningen, en buiten zijn officiële introductieconcert — een opera-avond — heeft deze Russische stokvoerder niet getoond over kwaliteiten van enig niveau te beschikken. Het is dan ook extreem verbazingwekkend dat zo’n — vriendelijk uitgedrukt: — tweederangs figuur op de meest vooraanstaande Russische dirigentenpost — die in het Bolsjoj Theater — de opvolger is geworden van de beste dirigent in het gehele ondermaanse muziekgebeuren: Gennadi Rozjdestvenski. Welke hevels daar in beweging zijn gezet, is niet duidelijk, maar een eventueel indrukwekkend niveau van de kandidaat kan het niet — of anders slechts als gevolg van een geheel door het toeval beïnvloede samenloop van omstandigheden — zijn geweest.
Enfin, na zo’n weloverwogen uithaal in de richting van iemand die dat heeft verdiend, kan het, als de lezers zo’n negatieve beoordeling enigszins serieus nemen, niet meer heel erg tegenvallen.
Jevgeni Onegin
De lyrische scènes in drie bedrijven, die Tsjajkovski’s opera Jevgeni Onegin vormen, zijn ontstaan op basis van een tekst, die de componist samen met zijn vriend Konstantin Sjilovski (1849-1893) heeft geschreven naar de gelijknamige vertelling in verzen van Aleksandr Poesjkin (1799-1837), waaraan de auteur vanaf 1823 had gewerkt en die in 1831 was voltooid.
De eerste uitvoering van deze opera in een versie van de componist zelf werd op 29 maart 1876 gegeven in het 
Conservatorium van Moskou. In 1881 werd voor 23 januari een voorstelling georganiseerd in het Bolsjoj (d.i. Grote) Theater in diezelfde stad. Een Duitse versie werd voor de eerste keer gerealiseerd in 1892 door de Opera van Hamburg, onder leiding van Gustav Mahler.
De handeling
De twee zusters Tatjana en Olga, dochters van Larina, een landeigenares, dromen over hun toekomst. Als Olga’s verloofde, de dichter Lenski, een dandy-achtige man genaamd Jevgeni Onegin, bij de dames introduceert, wordt Tatjana op slag verliefd en nog in dezelfde nacht schrijft zij hem een gloedvolle liefdesbrief. Tijdens hun volgende ontmoeting deelt Onegin haar echter mede dat hij helemaal niet voor het huwelijk is weggelegd, en wijst daarmee haar gevoelens af.
Maanden later doet Onegin tijdens een bal verwoede pogingen om Olga te veroveren, hetgeen tot ruzie leidt met zijn vriend Vladimir Lenski, die Onegin uiteindelijk uitdaagt tot een duel. Lenski vindt hierbij de dood, en daarna reist Onegin jarenlang doelloos over de wereld. Eenmaal weer terug in Sint Petersburg ontmoet hij op een bal Tatjana, die inmiddels is getrouwd met Prins Gremin en een leven van pracht en praal leidt. Onegin smeekt haar om met hem een nieuw leven te beginnen. Hoewel haar gevoelens voor Jevgeni geenszins volkomen zijn verdwenen, wil zij haar bestaande huwelijk niet opgeven. Daarmee verliest Onegin haar voorgoed.
Doorbraak voor de componist
Het enorme succes van Jevgeni Onegin betekende voor Tsjajkovski de definitieve doorbraak als operacomponist, tevens in het buitenland. Alle aan Onegin voorafgegane en op één na alle daarop volgende zijn voornamelijk binnen Rusland bekend gebleven. Alleen deze Jevgeni Onegin en Schoppenvrouw — ook in het westen voornamelijk bekend onder de Franse titel Pique Dame, uit 1890 [1], eveneens naar Aleksandr Poesjkin, hebben repertoire gehouden. Tsjajkovksi heeft verder nog zijn Mazeppa uit 1884 gebaseerd op een tekst van dezelfde auteur.
Verfilmd optreden in Parijs
Het ensemble van het Moskouse Bolsjoj Theater heeft Jevgeni Onegin in september 2008 in de Parijse Opéra Garnier 
[2] uitgevoerd en van die gebeurtenis heeft Chloé Perlemuter een film van 160 minuten op het formaat 16:9 gerealiseerd. [3]
De uitvoering van deze lyrische scènes wordt gepresenteerd in de enscenering van Dimitri Tsjernjakov; Maria Danilova verzorgde de kostuumontwerpen; koorleider is Valeri Borisov. Koor en orkest van het Bolsjoj Theater worden geleid door de reeds bovengenoemde Aleksandr Vedernikov.
Arte meldt op de betreffende websites dat het hier om een éénmalige uitzending gaat. Gezien die veelal onjuist gebleken mededeling tijdens de achter ons liggende weken, is het misschien beter enige controle uit te oefenen, alvorens dit voor juiste informatie aan te nemen. Ongetwijfeld zullen we over enige tijd deze film wel in het programma-aanbod met klassieke muziek van de zender Mezzo tegenkomen.
__________
NASCHRIFT: Het onvermoede is geschied, en dat vereist een aanvulling. Ik heb de uitvoering in kwestie bekeken en beluisterd, maar er viel in de orkestklank en overige presentatie helemaal niets te beluisteren dat een negatieve beoordeling zou kunnen rechtvaardigen, waardoor de conclusie over Vedernikovs periode in Groningen alleen nog mag worden gekwalificeerd als “twee grootheden – een groot symfonieorkest enerzijds en een Russische dirigent aan de andere kant – die elkaar niet zodanig hebben kunnen ontmoeten om samen iets van niveau te creëren.”
Maar dat laatste gebeurt zelfs tussen de, dan andere, verschillende grootheden die elkaar op een cultuurwebsite hadden moeten, maar evenmin hebben kunnen, ontmoeten.
__________
[1] Toen ik in de eerste helft van de jaren zeventig diverse keren was gedetacheerd bij de Saarbrücker Zeitung trof ik het tijdens een van die perioden — in januari 1974 — dat er in de hoofdstad van het Saarland een Georgische week werd gehouden, en ik vanuit die tijdelijke positie ook al die voorstellingen heb kunnen bezoeken. Vrijwel alle denkbare culturele manifestaties op een bovengemiddeld niveau maakten deel uit van het palet: symfonische muziek, strijkkwartet, toneel, en één opera: Tsjajkovski’s Schoppenvrouw. Bijzonderheid was dat de rollen deels in het Russisch en gedeeltelijk door Duitse stemmen werden vertolkt. Dat was een verrassende gebeurtenis. Een paar jaar later vertelde ik dat aan de (Zwitserse) echtgenote van een Amerikaanse dirigent, die tijdelijk veel in Nederland optrad. Zij memoreerde daarop dat direct na de Tweede Wereldoorlog het in veel gevallen zeer moeilijk was om een complete bezetting voor welke opera dan ook in één taal te realiseren, en zo gebeurde het niet zelden dat één voorstelling werd gegeven met drie of zelfs vier verschillende talen naast elkaar. In ieder geval Duits, Italiaans en Frans binnen één muziekdrama was enkele jaren heel gewoon, en niemand stoorde dat: het ging om de kwaliteit van de muzikale presentatie.
In Saarbrücken lagen de toegangsprijzen voor theater en concerten echter ruim drie maal zo hoog als voor een vergelijkbaar gebeuren in Nederland. Überhaupt was men in Duitsland van oudsher gewend veel meer voor cultuur te betalen.
[2] Met de benaming Opéra Garnier, ook wel Palais Garnier genoemd, wordt het instituut bedoeld dat tot de ingebruikneming van de nieuwe Opéra Bastille gold als de Parijse Opéra.
[3] Een typische Arte-slordigheid. In het programma-overzicht wordt aangegeven dat de film 150 minuten duurt, maar in de nadere gegevens staat dat dit 160 minuten is. Het wordt iedere keer weer duidelijk: bij de Arte-internetredactie heeft men professionele scribenten nodig, die niet alleen maar met de taal kunnen omgaan, maar ook kunnen rekenen en, als het even kan, ook iets van het vakgebied weten dat ze beschrijven.
______________
Afbeeldingen
1. Aleksandr Vedernikov, vaste dirigent van het Bolsjoj Theater te Moskou.
2. De beste Russische dichter van alle tijden: Aleksandr Poesjkin.
3. Componist Pjotr Iljitsj Tsjajkovski. Tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1985. (Collectie Heinz Wallisch, tevens ©.)