BBC 4 — Who Killed Mrs De Ropp? — naar drie verhalen van Saki

Drie verhalen — één drama
Op woensdag 2 mei kunt u ’s avonds tussen 22:00 uur en 23:00 uur [1] via de Engelse televisiezender BBC Four Who Killed Mrs. De Ropp? zien, de gedramatiseerde versie van drie populaire verhalen van Saki — Hector Hugh Munro. Het gaat om The Storyteller, The Lumber Room en Sredni Vashtar. De eerste twee verhalen zijn afkomstig uit de verzameling Beasts and Superbeasts (1914), Sredni Vashtar is uit de bundel The Chronicles of Clovis (1911).
In de film die ten dele uit animatie bestaat, wordt de Storyteller uitgebeeld door Ben Daniels; Mevrouw De Ropp krijgt gestalte in Gemma Jones. [2]

De drie verhalen vormen de basis voor de dramatische handeling van de film, waarin ze worden gebruikt voor een omvangrijkere geschiedenis over een aantal kinderen dat bij elkaar hoort en dat hevig wordt onderdrukt door hun tante die tevens hun voogd is. Dat element is in Saki’s verhalen autobiografisch, en datzelfde geldt voor de levendige fantasie van de kinderen, die hen uit de nare situatie ‘redt’, hoezeer tante ook haar best doet hen te blijvend onder controle te houden. [3]

The Storyteller
Mevrouw De Ropp, die met de kinderen in de trein vanuit Londen reist, dreigt de controle over de kinderen te verliezen, maar dan biedt een geheimzinnige vrijgezel aan hun een verhaal te vertellen. De kinderen hebben nog nooit een mooier verhaal gehoord dan dit, over een jong meisje dat zo “verschrikkelijk goed” was dat ze door een hongerige wolf werd gedood. Maar mevrouw De Ropp vindt het een “ongepast verhaal”. De fantasie van de kinderen is echter ontketend, en dat kan voor haar slechts narigheid betekenen.

The Lumber Room
Terwijl de andere kinderen naar het strand mogen, moet Nicholas thuis blijven bij zijn tante, omdat hij een kikker in zijn brood en melk heeft gestopt. Onder geen beding mag hij in de Goosberry Garden spelen, maar Nicholas heeft ook heel andere plannen: hij wil een bezoek brengen aan de rommelkamer. Hij pikt stiekem de sleutel en gaat die grote kamer binnen, die vol met afgedankte boedel staat. En tussen al die vreemde schilderijen en andere voorwerpen slaat zijn verbeeldingskracht volkomen op hol.

Sredni Vashtar
Conradin is een ziekelijke jongen van tien jaar en hij draagt een geheim met zich mee. In een schuurtje helemaal achterin de tuin herbergt hij de twee belangrijkste dingen ter wereld: een hen en een fret. Deze fret staat model voor de god Sredni Vashtar, en Conradin is het enige lid van de gemeente rondom die god. In de bedompte schuur voltrekt hij de rituelen, de vieringen en de ceremoniën ter ere van de grote Sredni Vashtar. Als mevrouw De Ropp de verdenking gaat koesteren dat er wel eens iets aan de hand zou kunnen zijn, verzoekt Conradin aan Sredni Vashtar “iets” voor hem te doen. Dat niet nader genoemde wordt werkelijk gerealiseerd: mevrouw De Ropp gaat op onderzoek, maar hoe zal het haar vergaan?

De auteur met die naam
De schrijversnam Saki is afkomtig uit de Rubáiyát van Omar Khayyám. In de Vijfde Editie van de Engelse versie van Edward FitzGerald [4] staat in het 46ste kwatrijn in de derde regel: The Eternal Sáki from that Bowl has pour’d. In het laatste kwatrijn (nr. 101) komt de naam in de eerste regel nogmaals voor: And when like her, oh Sáki, you shall pass . . . De naam betekent Drager van de kelk. Eigenlijk wel passend voor Hector Hugh Munro die zijn politieke standpunt deelde met de Tories, die zichzelf ook beschouwen als de hoeders van beschaving en cultuur.
Hoewel er ook nu nog diverse naslagwerken zijn — over literatuur in het algemeen en/of individuele schrijvers in het bijzonder — waarin aan Saki enige regels zijn gewijd, of een hele kolom en een enkele keer zelfs nog een ruimer artikel, komt zijn burgerlijke naam, dan wel zijn alias, in tal van lexica over de wereldliteratuur niet (meer) voor. Dat geldt vanzelfsprekend niet voor de Oxford Companion to English Literature, waarin omtrent de herkomst van de naam Saki, geheel onverwacht, staat: “(of uncertain origin)”.
In Manfred Braunecks Weltliteratur im 20. Jahrhundert (1981) zoek je Saki tevergeefs, en dat geldt helaas ook voor het omvangrijke, driedelige Metzler Lexikon Weltliteratur (2006); in het Lexikon der Weltlteratur van Gero von Wilpert, uit 1963, is Saki daarentegen weer wel te vinden, inclusief de plaats waar hij in 1916, als vrijwillge deelnemer aan de Eerste Wereldoorlog, ten gevolge van een kogel, die werd afgevuurd door een vijandelijke sluipschutter, is overleden: Beaumont-Hamel, en dat Saki in 1877 met zijn vader Frankrijk, Duitsland en Zwitserland heeft bereisd. Die kon zich, na zijn pensionering, eindelijk zelf om zijn zoon bekommeren.
Met Rudyard Kipling deelt Munro de mishandelingen van zijn jeugd, maar hoe verschillend hebben die twee zich ontwikkeld. “For Munro reacted to those years rather differently from Kipling,” schrijft collega Graham Greene (1904-1991) in zijn Voorwoord bij The Best of Saki. “He, too, developed a style like a machine in self-protection, but what spraks this machine gave off. He did not protect himself like Kipling with manliness, knowingness, imaginary adventures of soldiers and Empire builders (though a certain nostalgia for such a life can be read into The Unbearable Bassington): he protected himself with epigrams as closely set as currants in an old-fashioned Dundee cake.” En Greene herinnert eraan dat toen Munro trachtte een carrière bij de politie in Birma op te bouwen als assistent van zijn vader, hij zich, in 1893 in een brief aan diezelfde zuster in Engeland, erover beklaagde dat ze niet de moeite had genomen Oscar Wilde’s toneelstuk A Woman of No Importance te gaan zien.
In de laatste regels van zijn Voorwoord herinnert Graham Greene eraan hoe Hector Munro in de vroege ochtend van 13 (!) november 1916 in een loopgraaf te Beaumont-Hamel tegen iemand had geroepen: “Put out that bloody cigarette.” De vijand schoot een einde aan zijn leven.

De verhalen
De korte verhalen van Saki werden pas in 1930 voor het eerst alle bijeengebracht. Ze waren vanaf 1904 [5] in zes etappes verschenen, waarvan twee na het overlijden van de schrijver. De eerste bundel Reginald (1904), werd gevolgd door Reginald in Russia (1910), The Chronicles of Clovis (1911), Beasts and Superbeasts (1914), The Toys of Peace (posthuum in 1919), en ten slotte The Square Egg and Other Sketches (idem, 1924). In één van de bundels — volgens Cambridge is dat de laatstgenoemde, volgens andere bronnen was dat pas in de complete versie van de verhalen van Saki in 1930 — is een korte biografie over hem toegevoegd, die zijn zuster Ethel heeft geschreven. Al in 1950 publiceerde Graham Greene zijn keuze uit de Saki-verhalen, die in 1961 nog in een goedkope pocket-editie is verschenen [6], en later zijn er nog weer andere verzamelbundels uitgegeven.
De meeste lexicografen en essayisten zijn het er wel over eens dat de verhalen van Saki voornamelijk worden gekenmerkt door vindingrijke en fantasierijke kinderen die er op een bijzondere (en in enigerlei opzicht humoristische) manier in slagen zich op boosaardige volwassenen te wreken. En ook de veelzijdigheid van de verhalen — macaber, komisch, satirisch, sardonisch en bovennatuurlijk — wordt geprezen. Daarbij mag niet worden vergeten welk een breed scala aan dieren een belangrijke rol in dit deel van Munro’s oeuvre speelt: wolven, stieren, tijgers en fretten, alsmede katten.
Ondanks het feit dat Saki is ons land alleen aan de fijnproevers bekend was, zijn er wel verhalen van hem verschenen, zelfs in damesbladen van onder meer de Geïllustreerde Pers. [7]

Andere boeken
Hoewel algemeen The Unbearable Bassington uit 1912 als Saki’s enige werkelijke roman wordt beschouwd, scheiden ook hier de geesten der lexicografen. Volgens enkele van hen is When William Came (1914) eveneens een roman. In ieder geval is het een bijtend zure satirische fantasie over het leven in een door de Duitsers bezet Engeland, met als ondertitel A Story of London under the Hohenzollerns. [8]
In 1902 is ook nog een verzameling gebundeld van de serie politieke satires door Saki, welke successievelijk in de Westminster Gazette waren afgedrukt, onder de titel The Westminster Alice, verwijzend naar Alice in Wonderland.
Nog in het laatste jaar van de negentiende eeuw had Saki reeds zijn eerste boek gepubliceerd, The Rise of the Russian Empire (1900) — het enige nuchter-zakelijk geschreven werk van zijn hand. Pas daarna, vanaf 1902 tot 1908, fungeerde hij als correspondent in Oost-Europa voor The Morning Post, en hij bevond zich in Sint Petersburg toen daar in 1905 een eerste, kleinere dan de latere, revolutie uitbrak [8].
Martin Seymour-Smith [9] presenteert in zijn bijdrage van een halve pagina over de auteur H.H. Munro, dat deze — ware hij niet door een kogel dodelijk getroffen — zich had kunnen ontwikkelen tot een van de grote romanschrijvers. Tevens wijst hij erop dat Saki zo hier en daar werd vergeleken met Max Beerbohm (1872-1956), Oscar Wilde (1854-1900) en Ronald Firbank (1886-1926); zelf ziet hij echter meer in een vergelijking met Frank Wedekind (1864-1918).

*****

[1] Direct aansuitend aan de vertoning van Who Killed Mrs. De Ropp? zal een herhaling worden uitgezonden van de gedramatiseerde documentaire The Double Life of Saki. Zie daartoe ons artikel van maandag 30 april.

[2] Gemma Jones is voor het Nederlandse filmpubliek ook geen onbekende (meer), aangezien ze in onder meer in ook bij ons succesvolle films heeft gespeeld, zoals Bridget Jones Diary en in de inmiddels niet meer te harden Harry Potter.

[3] Niet elke scribent die direct of indirect over het werk van Saki iets te melden heeft (gehad) vindt het voor de hand liggen dat het voorkomen van de uiterst boosaardige tante in verhalen van deze schrijver als een autobiografisch element mag worden beschouwd, omdat het net iets te zeer voor de hand zou liggen.

[4] De vaak genoemde data zijn waarschijnlijk niet veel meer dan aangenomen gegevens, en zullen ongeveer juist zijn: van 18 mei 1043 tot 4 december 1122. De eerste versie van diezelfde Edward FitzGerald (1809-1883) behelst 75 kwatrijnen. Nederlandse en Duitse versies hebben nog weer meer kwatrijnen dan in de Fifth Edition van FitzGerald voorkomen.

[5] Opvallend is dat Gero von Wilpert daaraan voorafgaand nog een bundel noemt met Not-So stories (1902), het jaar dat Saki’s collega Rudyard Kipling (1865-1936) zijn Just So Stories heeft gepubliceerd. Enkele andere bronnen noemen dezelfde bundeling met hetzelfde jaar, maar als je ziet hoeveel onjuistheden sommige van die lexica ten beste geven, is het maar het beste enige reserve te betrachten. Géén van de grote Engelstalige naslagwerken over literatuur (Oxford, Cambridge, Penguin) noemen in hun opsomming van Saki’s werken deze bundel.

[6] Mijn eigen exemplaar daarvan is afkomstig uit 1968, uit een magazijnopruiming van de in die tijd enige ramsj-boekhandelsketen in ons land, en daar werden in de filialen de zijkanten van de vloer helemaal volgelegd met stapels boeken, voornamelijk pockets en andere ingenaaide uitgaven, voor de somma van 10 cent per stuk, 15 voor één gulden. Het gros van de uitgaven was Nederlands, enkele stapels Engelse pockets waren eveneens daartussen, waaronder de genoemde Saki-editie.

[7] De uitgever van het vrouwentijdschrift Margriet kwam in 1961 met een kloek boek op de markt, waarin 50, voornamelijk vertaalde, verhalen, van in totaal veertig schrijvers, waren afgedrukt, het Margriet Jubileum-Boek — Een verzameling verhalen van schrijvers van alle landen en tijden. Twee daarvan waren van Saki: en Tobermory spreekt de waarheid en Het open raam. In de korte beschrijving van de auteurs in kwestie valt in verband met Saki’s verhalen het begrip “toverkracht-met-woorden”, en daar valt niets tegen in te brengen.
Wat er te jubileren viel, wordt in het hele boek overigens net duidelijk. De Margriet was voor de eerste keer in september 1938 verschenen en gedurende de oorlogstijd zo’n twee jaar niet verschenen. Deze bundel is nog regelmatig op boekenmarkten voor een prikje tot en met een vijfje verkrijgbaar. Voor de prima verzameling van verhalen, die bijna alle uitmunten door schoonheid, vertelkunst, humor of menselijkheid — om slechts enkele aspecten te noemen — mag men best een paar euro neertellen, al is er meestal wel een exemplaar voor één euro te vinden.

[8] Eenzelfde fantasie over de gedachte “If Hitler had invaded England” is in 1978 verschenen van de hand van de voornamelijk spionagethrillers producerende Len Deighton (geb. 1929): SS-GB — Nazi-coccupied Britain 1941.

[9] In zijn vierdelige standaardwerk Guide to Modern World Literature.

[10] Deze revolutie is in muziek beschreven door Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) in zijn Elfde Symfonie, opus 103 (1957).

*****

Afbeeldingen
1. Gemma Jones als de kinderen castrerende mevrouw De Ropp in de film Who Killed Mrs. De Ropp, op BBC Four, woensdag 2 mei om 22:00 uur.
2. Momentopname uit de film Who Killed Mrs. De Ropp.
3. Een van de weinige portretfoto’s van Hector Hugh Munro, alias Saki.
4. Graham Greene, nog zo’n schrijver met een jeugdtrauma.
5. Voorzijde van de Grey Arrow-pocket uit 1961 met The Best of Saki, gekozen en ingeleid door Graham Greene.
6. Voorzijde van de Penguin-pocket uit 1947 van Saki’s roman uit 1912 The Unbearable Bassington.
7. Frank Wedekind, een geestverwant van Saki, vooral in de optiek van literatuuressayist en -lexicograaf Martin Seymour-Smith.
8. Voorzijde van het stofomslag om het Margriet Jubileum-Boek uit 1961, met daarin twee verhalen van Saki. Het ontwerp is van Cees Bantzinger (1914-1985).