Gedrilde Gratie
In de nacht van vrijdag 4 op zaterdag 5 mei kunt u via de cultuurzender Arte getuige zijn van een thema-avond, die in de nacht begint, om 00:15 uur en die ruim twee uur duurt. Onder het motto Gedrillte Grazie — Ballett in Rusland, wordt als eerste een filmportret gepresenteerd van de ballet-impresario en choreograaf Sergej Pavlovitsj Djagilev (1872-1929), die de oprichter werd van de Ballets Russes. De film, die de Duitse titel draagt Die Revolution des Sergej Diaghilew, biedt een beeld van de persoon en van de enorme invloed die hij heeft uitgeoefend op de verdere ontwikkeling van het moderne ballet vanaf de periode rond 1900. Na de film over Djagilev wordt verder nog een documentaire, getiteld Bolschoi Drill, voorgesteld over de stringente trainingsmethode op de Balletacademie van Moskou, die nauwe banden heeft met het Bolsjoj (Grote) Theater.
Sergej Djagilev
Sergej Pavlovitsjv Djagilev, geboren te Selitsjev Kasernen, in het District Novgorod, op 31 maart 1872, ging vanaf zijn achttiende in Sint Petersburg weliswaar rechten studeren, doch had veel meer interesse voor de kunsten. Hij sloot zich al snel aan bij een groep jonge musici en schilders rond Leon Bakst (1866-1924) en Aleksandr Benois (1870-1960), die beiden niet alleen (portret)schilders waren, maar ook als decorontwerpers nog een grote toekomst tegemoet zouden gaan. Samen met zijn vrienden stichtte Djagilev in 1899 het progressieve tijdschrift Мир Искусства (Mir Iskoesstva — [De] Wereld van de Kunst).
Vorst Volkonski benoemde Djagilev nog in datzelfde jaar tot artistiek adviseur — onder meer dramaturg — aan het Marjinski Theater. Niet alleen kreeg hij daarmee de verantwoordelijkheid over het Theater-Jaarboek, daarnaast had hij de supervisie bij de nieuwe producties van Sadko en Sylvia. Direct in de nieuwe eeuw, in 1901, hield Djagilev die functie voor gezien, en drie jaar later staakte hij ook (tijdelijk) de uitgave van het kunsttijdschrift. Vanaf dat moment concentreerde hij zich geheel op de organisatie van enkele tentoonstellingen van Russische kunst in Sint Petersburg en Parijs.
Successen in het westen
In 1908 bracht Djagilev als impresario een productie van Moessorgski’s Boris Godoenov, met Fjodor Sjaljapin [1] als Boris naar Parijs, en dat resulteerde in de uitnodiging, in het daarop volgende jaar een seizoen met Russische opera’s en balletten
in de Franse hoofdstad te realiseren. Daartoe bracht hij de beste dansers van de beide grote theaters in Sint Petersburg en Moskou bijeen, en werd het in mei en juni 1909 een overweldigend succes. Het gevolg daarvan was de oprichting van Djagilevs Ballets Russes, een instituut dat tot aan zijn overlijden in 1929 een zeer ingrijpende hervorming van het Europese balletgebeuren heeft bewerkstelligd.
Het gezelschap balanceerde echter met enige regelmaat op de rand van de afgrond. De Oktober-revolutie van 1917 had tot gevolg dat men niet meer naar het geboorteland kon terugkeren, en er zelfs niet meer kon optreden. Dat laatste was ongetwijfeld mede te wijten aan het feit dat het gezelschap in grote mate afhankelijk was van de Europese geldadel. Djagilev had een onfeilbare intuïtie, gesteund door zijn technische kennis, voor nieuw talent, en daarnaast bleek hij in staat allerlei belangen — en in de lijn daarvan ook de bijbehorende mensen — redelijk onder één noemer te brengen.
Katalysator
Met dat bijzondere talent heeft Djagilev heel direct als onnavolgbare katalysator gefungeerd voor de nieuwste ontwikkelingen van de eerste drie decennia van de twintigste eeuw, en zelfs in onze tijd zijn de invloeden die de man heeft uitgeoefend, nog steeds niet verbleekt. Alle belangrijke, internationaal uiterst gewaardeerde, dansers en prima ballerina’s, en tevens andere choreografen van die tijd hebben op de één of andere manier met hem gewerkt.
En dat geldt eveneens voor de beeldende kunstenaars, die hem met hun ontwerpen hebben ondersteund. Naast de reeds genoemde Benois en Bakst mogen we niet voorbijgaan aan Georges Braque (1882-1963) en André Derain (1880-1954), Henri Matisse (1869-1954) en Maurice Utrillo (1883-1955), en vele anderen. Van de componisten met wie Djagilev heeft gewerkt nemen, naast de Russen Igor Stravinski (1882-1971) en Sergej Prokofjev (1891-1953), ook de fin de siècle meesters van het westen Maurice Ravel (1875-1937), Claude Debussy (1862-1918), Erik Satie (1866-1925), en Manuel de Falla (1876-1946) een belangrijke plaats in het beroepsleven van Sergej Djagilev in, en dat geldt evenzeer voor twee leden van de Groupe des Six: Darius Milhaud (1892-1974) en Francis Poulenc (1899-1963).
Sergej Djaglev overleed te Venetië op 19 augustus 1929.
*****
[1] Voor meer over de componist en diens opera Boris Godoenov en de super-zanger Fjodor Sjaljapin verwijzen we u naar ons artikel op maandag 16 april.
*****
Afbeeldingen
1. Een heer met hoed, wandelstok, stropdas en pochet: Sergej Djagilev.
2. Sergej Djagilev, geschilderd in 1904, door Valentin Aleksandrovitsj Serov (1865-1911).