Wat een verrassing! uit 1913, voor — zeker niet alleen — de kleintjes

De geheime naam
De naam van de Nederlandse auteur van vooral jeugdboeken Kees Valkenstein  — pseudoniem voor Alfons van Lier (1862-1952) [1] — komen we af en toe nog wel tegen in verband met enkele titels welke door diverse antiquariaten via het internet worden aangeboden. Het Grote Toeval wilde dat ik twee dagen geleden — tijdens mijn dagelijkse fietstocht met de hond en het bijna even frequente bezoek aan een antiquariaat in mijn eigenste Stad — in de daarvoor bestemde kast, de kratten en de kartonnen dozen met stapels afgeschreven boeken, een nog zeer goed geconserveerd exemplaar zag liggen van het jeugdboek Wat een verrassing!.
Dat door de schrijver zelf van illustraties voorziene boek is voor het eerst in 1913 verschenen; mijn exemplaar is er één uit de tweede druk. Aangezien er geen enkele mededeling omtrent enigerlei vorm van aanpassing te vinden is, ga ik er vooralsnog maar van uit dat het ook in de grafische presentatie om dezelfde uitvoering zal gaan als dat bij de eerste druk het geval is geweest.

Bedrijvig auteur en tekenaar
De titel die ik van deze schrijver nog het vaakst ben tegengekomen, luidt: De aeroplaan van m’nheer Vliegenthert uit 1910, en dat jeugdboek is op zekere plek omschreven als science fiction verhaal als geschiedenisles. Daarnaast komt de titel Met de padvinders op avontuur uit 1911 ook nog met enige regelmaat voor. Als je bedenkt dat het hier afgebeelde boek uit 1913 is en er nog weer tal van titels her en der opduiken, dan kan het niet anders of deze Kees Valkenstein is een zeer vruchtbare letter(en)-producent en tekenaar geweest. Wat een verrassing! wordt via internet door een antiquariaat aangeboden, zij het als een exemplaar van de eerste druk met stofomslag. Die uitvoering moet vijftien euro opbrengen, de mijne — tweede druk, zonder stofomslag — heb ik verworven voor vijftig eurocent.

Negen verhalen
Het exact honderd bladzijden tellende jeugdboek bevat tezamen negen verhalen van verschillende lengten, beginnend met een gebeurtenis op Nieuwjaarsmorgen, en eindigend met een ‘avontuur’ dat de titel draagt De Sinterklaaspop. Daarmee is in ieder geval het kalenderjaar min of meer rond, en helemaal als we in aanmerking nemen dat in het verhaal daaraan voorafgaand een fietsgebeuren op “den dag voor Kerstmis” wordt verhaald. Twee van de negen bijdragen gaan over de kat van de schrijver, Poes Pasja, die in de tweede verhaal zelfs aan sport blijkt te doen. En dat reeds rond 1900. Niet alleen hebben al die verhalen een moraal, de auteur heeft ook ‘over de grens’ gekeken, blijkend in Abdoelah de schoenmaker, waarin stijgende prijzen en verhoogde belastingen, alsmede de behandeling door blanken van anders gekleurde mensen aan de orde komt. Tja, een tiende verhaal over de kwalijke mentaliteit van een zekere Geertman is er niet in te vinden, maar dat komt wellicht doordat ook Kees Valkenstein zich, nu alweer zo’n eeuw geleden, in het geheel niet heeft kunnen voorstellen dat het er in de wereld — na twee grote oorlogen en tal van andere gewapende conflicten, verspreid over de aarde en over de twintigste eeuw, er in het ooit zo tolerante Nederland in de eeuw na de twintigste opnieuw een uiterst intolerante, ja zelfs monsterlijke, stroming de kop zou opsteken, welke de grootste bedreiging voor niet alleen onze Nederlandse, maar eveneens voor de gehele Europese, samenleving zou vormen.

Illustraties
Bovenaan de pagina waarop elk nieuw verhaal begint, is hetzelfde ornament geplaatst, de tekst telt een relatief groot aantal zwart/wit-illustraties die de auteur zelf heeft vervaardigd. Opvallend in het geheel is dat sommige alleen silhouetvormig zijn, als waren ze onderdeel van een kunstvorm die populair wordt uitgedrukt met knipselkunst. In ieder geval passen ze zowel qua gekozen onderdeel van het verhaal, alsmede qua uitbeelding, voortreffelijk binnen de sfeer van de vorige eeuwwisseling.
En daar is het in deze elektronische krant immers allemaal om begonnen, in de eerste plaats door hen allen die er ooit mee, en soms denk je aan, zijn begonnen. Bovendien: met het woord verrassing is wel degelijk iets aan de hand — haal er die éne letter uit en je hebt een crematie, en op dat soort surprises zitten makers en lezers van deze website immers niet te wachten, vooralsnog niet, althans voorzover het de hier behandelde thema’s betreft: boekverbrandingen willen we zeker niet, al zullen momenteel de dictatuur ondersteunenden in Iran er wel weer heel dichtbij zijn. En zelf willen we eerst ook nog even verder, aangezien allereerst onze ideeën over de kunsten van rond 1900 dienen te worden verstrooid onder alle lezende volksdelen van verschillend pluimage, en ook kunnen we het ons nog even niet veroorloven onszelf te laten verassen om daarna eveneens te worden verstrooid over aarde, boven zee of in de lucht. Semantisch doen is soms net als romantisch zijn, dan wel je als zodanig gedragen.
____________

[1] In het boek met Auteursnamen/Pseudoniemen dat — zonder jaartal — bij De Harmonie is verschenen en door Wim Hazeu is samengesteld, komt de naam Alfons van Lier, en ook het daarbij behorende pseudoniem Kees Valkenier,  niet voor. In Het Literair pseudoniemen boek van dezelfde auteur, samengesteld in opdracht van De Bijenkorf en verschenen in 1987, zijn langs beide wegen de namen wel te vinden, en daarin stuiten we zelfs op drie pseudoniemen van deze schrijver: naast het hier aan de orde zijnde heeft de auteur ook nog gepubliceerd onder de schuilnamen Bram Buyser en E. Landeau.
In de zesde druk van de Lijst van Pseudoniemen van F. de Swert-Cornelis, in 1982 uitgegeven door het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum te ‘s-Gravenhage, komt Kees Valkenier daarentegen wel voor.
Het, in dit opzicht niet zelden onvermijdelijke, Letterkundig Woordenboek voor Noord en Zuid van K. ter Laan laat deze keer verstek gaan en maakt geen melding van de namen Valkenstein/Van Lier.

Afbeeldingen
1. Voorplat van een exemplaar uit de tweede druk van het voor het eerst in 1913 verschenen jeugdboek met negen verhalen: Wat een verrassing!
2. Kater Pasja laat hier zien dat zij aan sport doet.
3. Jongen op de fiets, op de dag voor kerstmis achternagezeten door een everzwijn.
4. Slakkenhuis- en waaiervormig ornament, te vinden bovenaan elke pagina van het boek Wat een verrassing! waarop een nieuw verhaal begint.