Een literair gedenkwaardige dag
De datum 16 juni is op tal van plekken, verspreid over de globe, gevierd met diverse manifestaties, welke op enigerlei wijze betrekking hebben op Bloomsday. Onder die benaming is 16 juni 1904 de literatuurgeschiedenis ingegaan, omdat de — heel veel geciteerde, doch heel weinig waarlijk gelezen — roman van James Augustine Aloysius Joyce (1882-1941), zoals zijn volledige naam luidt, zich binnen het etmaal met die datum heeft afgespeeld, en de hoofdpersoon, een advertentieacquisiteur, genaamd Leopold Bloom, in navolging van de omzwervingen van Homeros’ held Odysseus — die er wel wat langer over heeft gedaan dan een etmaal, maar die oude held van Troje en de grote waterwegen moeten we dan ook ten goede houden dat hij een iets uitgebreider areaal tot zijn beschikking had dan wat zich binnen de stadsgrenzen bevond van het Dublin anno 1904. De gedenkwaardigheid van die dag binnen het leven van James Joyce zelf ligt daarin dat deze datum de jaardag was van zijn eerste wandeling met Nora Barnacle, zijn latere wederhelft. Reeds tijdens zijn leven werd Bloomsday gevierd, en in de nieuwste, beknopte, maar uiterst informatieve biografie staat zelfs een foto waarop te zien is dat de schrijver zelf meedoet.
Bijzondere maifestaties
Tot enkele jaren geleden was er op 16 juni in Groningen doorgaans een manifestatie waarin film en enkele andere culturele elementen werden geïntegreerd: een lezing, liederen met pianobegeleiding en meer van dat. Een deel van de bezoeksters
had de moeite genomen zich fraai en kleurrijk, zeg maar gerust: zeer aantrekkelijk, uit te dossen, hetgeen de feestvreugde in niet geringe mate heeft verhoogd. In 2003 werd de relatief recente film Nora vertoond, met Ewan McGregor als Joyce; een jaar later, tijdens het ‘eeuwfeest’, werd op drie plaatsen in de wereld, Dublin, Parijs en Groningen, tegelijkertijd de première voorgesteld van de nieuwe rolprent Bloomsday. Sedertdien heeft er niet opnieuw een ‘herdenking’ plaatsgehad waarbij een film centraal stond. Men kwam bijeen voor een hapje, drankje, poëzie en muziek — elementen die voor zo menigeen ook niet echt te versmaden vallen.
Kunstenaars op stap in de noordelijke metropool
Verleden zaterdag, 16 juni 2007 heeft Rense Sinkgraven, de huidige stadsdichter van Groningen, samen met vier andere kunstenaars, een Odyssee, geheel en al vrij naar het Ierse voorbeeld, maar dan gericht op de Martinistad, georganiseerd. Die omzwervingen zijn in de stad gezamenlijk begonnen om 11:00 uur in de ochtend bij de “watermolen” in de Herman Colleniusstraat, die uit 1912 stamt, en volgens Rense Sinkgraven was dat ook het jaar waarin Joyce voor de laatste keer Dublin heeft bezocht. De tocht heeft tot in de nacht geduurd. Men wilde, evenals Leopold Bloom, ook de dames van lichte zeden, welke zo zwaar op de beurs van zo menig man hebben gelegen, aandoen. [1]
Aan de — nu ook al op tabloid-formaat verschijnende, en daarmee zichzelf als nog enigermate serieuze krant om zeep geholpen hebbende, huis-aan-huiskrant — Groninger Gezinsbode vertelde de ondernemende stadsdichter dat hij met
uitgeverij De Kleine Uil in onderhandeling is de odyssee van 16 juni als bundel met dvd uit te geven. En met de cinéma d’art Images is er inmiddels reeds contact geweest over een eventuele vertoning van het filmmateriaal aldaar, op Bloomsday 2008. Een zeer goede gedachte. Wij zijn zeer benieuwd naar het (eventuele) resultaat.
Een vrouw als boek en andersom
Hoezeer Johann Wolfgang von Goethe ons er met zijn slotwoord van Faust II — “das ewig weibliche zieht uns hinan” [2] — van heeft willen doordringen dat de essentie van het menselijk leven in het element der vrouwelijkheid ligt, zozeer beginnen de beide auteurs van de recentelijk verschenen, beknopte, geïllustreerde biografie over de schrijver van de roman-bij-uitstek van de twintigste eeuw, Ulysses, hun inleiding met de titel Und ewig lockt das Wort. Ongetwijfeld zullen er legio literatoren zijn, die vinden dat het éne niet per definitie dat andere hoeft uit te sluiten, sterker nog er zijn schrijvers, die vinden dat een boek is als een vrouw — waarin ook kwalitatieve gradaties in overvloed vast te stellen zijn — en een vrouw kan zijn als een boek: helder, open en ontvankelijk of volstrekt ontoegankelijk en gesloten — wat wis en waarachtig niet hetzelfde is. Zij wijzen er tevens op dat bij enquêtes altijd weer blijkt dat Ulysses als belangrijkste boek van de vorige eeuw wordt aangewezen, maar dat het eveneens heeft gezorgd voor veel zogenoemde Berührungsängste. Der Deutsche Über-Papst van de Literatuurkritiek, Marcel Reich-Ranicki, is er zelfs van overtuigd dat bijna niemand het boek heeft gelezen. Hij laat dan ook geen enkele gelegenheid voorbijgaan om deze opvatting te verkondigen. Ongelijk heeft hij vast en zeker niet.
Reeks nieuwe biografieën
In de nieuwe Suhrkamp-reeks met Basisbiografieën worden weliswaar voornamelijk internationale schrijvers voorgesteld, maar soms doet men ook een stap terzijde en wordt er een politicus (Che Guevara), filosoof (Hannah Ahrendt, Ludwig 
Wittgenstein), zanger (Bob Dylan), ontdekker (Columbus), componist (Mozart), of idolen dan wel ikonen van geheel andere signatuur: Boeddha bij voorbeeld. Met de vaste ondertitel wordt al aangegeven hoezeer volgens een stramien wordt gewerkt, waardoor men er mede gemakkelijker in zal slagen de omvang binnen de gestelde eisen te houden. Het leven van de gekozen persoon wordt boeiend en informatief beschreven, zijn werk met daarin korte essays, die in chronologische volgorde de geschriften behandelen, en zijn invloeden, binnen de sfeer van haar of zijn discipline of (ook nog) daarbuiten, passeren eveneens, zo prettig leesbaar als mogelijk is, de revue. In de iets bredere dan gebruikelijke marge van de bladzijde worden nummers afgedrukt, die verwijzen naar de corresponderende pagina’s van de beide andere hoofdlijnen. Alle reeds verschenen en nog in voorbereiding zijnde delen kosten, althans bij de huidige stand van zaken € 7,90. Al het bovenstaande in aanmerking nemende, is dat geen gekke prijs. En James Joyce is in de ‘aflevering’ die zijn naam draagt, voortreffelijk weer te vinden, in woord en beeld. Het oog wil, terecht, ook iets.
__________
[1] Nooit zal ik het moment vergeten in de Nederlandse versie van het toneelstuk Bloomsday, waarmee Hans Tiemeyer (1908-1997) zo’n vier decennia geleden in de rol van Leopold Bloom de Nederlandse theaters afging, en hij in het bordeel terecht komt en een krijsende Anita Menist hem tegemoet trad met de woorden: “Hoe is het met je derde been!?” (Als je dat moment van theatraal onvermogen eenmaal hebt meegemaakt, hoefde je nooit meer mevouw Menist te zien; zoiets scheelt twee slokken op een halve borrel. Doch het Lot besliste anders: niet zo lang daarna speelde zij de hoofdrol in Majoor Barbara van George Bernard Shaw.)
[2] En zo eindigt derhalve ook de zang in de Achtste Symfonie van Gustav Mahler.
____________
Hans-Christian Oeser und Jürgen Schneider: James Joyce — Leben, Werk, Wirkung. 160 pag., rijk geïllustreerd, paperback in de reeks Suhrkamp Basis Biographie (sb 21); Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 2007; ISBN 3-518-18221-8. Prijs € 7,90
(De genoemde prijs geldt in Duitsland en te Amsterdam, bij Boekhandel Die Weisse Rose.)
___________
Afbeeldingen
1. Voorplat van de paperback-editie uit 1961 van Ulysses door James Joyce.
2. Nora Barnacle, de latere Mrs. James Joyce.
3. De stadsdichter van Groningen, Rense Sinkgraven, is één van de vijf kunstenaars, die de Bloomsday in Groningen hadden georganiseerd voor zaterdag 16 juni 2007.
4. Voorzijde van de nieuwe biografie uit 2007, in de reeks Suhrkamp Basisbiographie, over James Joyce.