Verdwaalde geweerkogel
Op 15 sepember 1945 werd de Oostenrijkse componist Anton von Webern dodelijk getroffen door een verdwaalde geweerkogel, die was afgevuurd door een soldaat van de Amerikaans bezettingsmacht. Hij was toen 61 jaar oud en had toen reeds ruim een decennium in zeer moeilijke omstandigheden geleefd. Even had het erop geleken dat met het einde van de oorlog Weberns leven ook een wendig ten gunste zou nemen. Het fatale ‘misverstand’ zorgde echter wel voor een geheel andere, zeer definitieve — derhalve onomkeerbare — wending voor deze miniatuurkunstenaar, die zich als geen andere componist van die periode een ware meester der beperking had getoond.
Jeugd
Anton von Webern werd in Wenen geboren op 3 december 1883. Hij was de zoon van een mijnbouwingenieur, die uit een oud, aristocratisch geslacht stamde, dat al eeuwen in Karinthié was gevestigd. In 1890 werd Antons vader Karl overgeplaatst naar Graz en vier jaar daarna nogmaals, nu naar Klagenfurt. Daar bezocht de jonge Webern het gymnasium, waar hij in 1902 eindexamen heeft gedaan. In die tijd volgde hij viool- en cellolessen, en kwam hij in aanraking met de stukken van Gustav Mahler in pianobewerking. Daar stond echter tegenover dat hij in theoretisch opzicht zeer weinig muzikale scholing kreeg. Desondanks begon hij in 1901 liederen te componeren. En bij het afscheid van zijn gymnasium, een jaar later, kreeg hij als geschenk een reis naar de Bayreuther Festspiele aangeboden.
Hoewel vader Webern liever had gezien dat Anton zich daarna om het familiebezit zou bekommeren, stemde hij er uiteindelijk toch mee in dat zijn zoon een muziekstudie ging volgen aan de Universiteit van Wenen. Deze voor Anton zo positieve instelling van de kant van papa was mede beïnvloed door het feit dat Webern senior weer eens werd overgeplaatst, en deze keer in de hoofdstad Wenen, van de toen nog Hongaars-Oostenrijke monarchie, een functie kreeg toebedeeld binnen het Ministerie voor het Mijnwezen.
Leraren en invloeden
In Wenen werd de internationaal vermaarde Guido Adler (1855-1941) Weberns docent voor muziekwetenschap; voor harmonieleer en contrapunt kon hij terecht bij Hermann Graedner en Karl Navratil. Voor zijn doctoraat schreef Anton von Webern een dissertatie over de Choralis Constantinus van Heinrch Isaac (ca. 1450-1517). Doordat hij de lessen van Graedner en Navratil nogal magertjes vond, wilde Webern zich wel eens wat verder in de wereld oriënteren, in de hoop
elders een betere leraar te vinden. Daartoe vertrok hij in 1904 naar Berlijn, om aldaar met Hans Pfitzner (1869-1949) over eventuele lessen te spreken. Toen deze echter een smalende opmerking over Gustav Mahler maakte, hield Webern het wel voor gezien en keerde hij spoorslags terug naar Wenen.
Arnold Schönberg, de sleutelfiguur
Waarschijnlijk mede door toedoen van Guido Adler liet Webern een aantal van zijn liederen aan Arnold Schönberg zien, die er vervolgens in toestemde, hem als leerling aan te nemen.
Deze stap — in het najaar van 1904 — zou van doorslaggevende betekenis voor de rest van Weberns ontwikkeling als componist blijken. Hij zou een — ook in persoonlijk opzicht — sterke band met Schönberg ontwikkelen, evenals met enkele van diens andere adepten, zoals Alban Berg (1885-1935) en Hanns Eisler (1898-1962).
In die ‘leertijd’ componeerde Webern een pianosonate, een pianokwintet in één deel, alsmede enkele liederen, die weliswaar een besloten uitvoering in Wenen hebben beleefd, maar pas na zijn dood werden gepubliceerd. Deze stukken kunnen ook echter geen van alle worden beschouwd als karakteristiek voor Weberns compositiestijl. Dat geldt eveneens voor zijn Passacaglia voor orkest, opus 1, uit 1908, welke is ontstaan als werk ter afsluiting van de studieperiode bij Arnold Schönberg.
Vijf keer een uur Webern via ethergolven
Van maandag 10 tot en met vrijdag 14 december heeft Anton von Webern op BBC Radio 3 de status Composer of the week, en wordt iedere middag tussen 13:00 uur en 14:00 uur werk van hem uitgezonden. Zoals dat in deze periode van het jaar 
gebruikelijk is, worden die vijf uitzendingen elk voor zich dezelfde avond herhaald tussen 21:45 uur en 22:45 uur.
De reeks Composer of the week is één van de langst lopende uitzendingen van BBC Radio 3, en wordt tegenwoordig gepresenteerd door Donald Macleod. Op de site van het bewuste programma kunt u tevens zien, welke werken van Anton Webern op de verschillende dagen zullen worden uitgezonden. [1]
Op dinsdag 11 december, wordt direct in aansluiting op het programma Composer of the Week, tussen 14:00 uur en 18:00 uur het muziekprogramma Afternoon on 3 uitgezonden, met daarin 12 muziekstukken. Het tweede is eveneens van Anton von Webern: Vier Stücke für Violine und Klavier, opus 7, gecomponeerd omstreeks 1909.
____________
[1] Een heel uitgebreid artikel over Anton von Webern kunt u, vanaf maandag 10 december, vinden op de website van het oudste muziektijdschrift van ons land, Mens en Melodie.
____________
Afbeeldingen
1. Anton von Webern als jonge man.
2. Muziekwetenschapper Guido Adler.
3. Donald Macleod, presentator van het BBC Radio 3-programma Composer of the week.