Portretten
Op zondag 18 februari, tussen 20:15 en 20:40 uur presenteert de Frans-Duitse cultuurzender Arte een nieuwe aflevering uit in de reeks Der gespiegelte Blick. Deze keer komt de Noorse schilder Edvard Munch (1863-1944) aan bod. De titel van deze aflevering is Selbstporträts von Edvard Munch, en hierin wordt een beeld geschetst van deze kunstenaar, aan de hand van zijn werk. Munch heeft inmiddels zijn eigen museum te Oslo, maar ook in New York (Museum of Modern Art, en in het Metropolitan Museum of Art) en in San Francisco is werk van hem te vinden. De laatste jaren is de naam van deze artiest veelvuldig in het nieuws geweest, vooral naar aanleiding van de diefstal, in 2004 van zijn beroemdste schilderij De Schreeuw, en het terugvinden daarvan in 2006.
Hoewel De Schreeuw volgens menigeen toch ook een portret van een persoon is, moet die opvatting van de hand worden gewezen. Munch heeft hier een bijzondere uitdrukking gegeven aan de Natuur, die de oren dicht houdt. Dit schilderij op karton dateert van 1895, heeft een afmeting van 91 x 74 cm, en het hangt thans in het Munch-Museum van Oslo. Dikwijls
wordt voorbijgegaan aan het profetische element van dit stuk. Het siert overigens menig boekomslag: onder meer, zeer passend, de Reclam-uitgave met de Duitse vertaling van Begrebet Angest (Der Begriff Angst) uit 1844 van de Deense filosoof Sören Kierkegaard (1813-1855).
Oeuvre
Het gehele werk van Edvard Munch is de belangrijkste bijdrage van Scandinavië aan de moderne kunst. Hoewel Munch aanvankelijk werd geïnspireerd door de impressionisten en het symbolisme, werd hij al snel de exponent bij uitstek van het expressionisme. Zijn enorme oeuvre is een onvoorstelbare uiting van tomeloze energie en ongelooflijke scheppingskracht. Het aantal schilderijen overschrijdt de magische grens van duizend stuks (het zijn er 1008), dan heeft hij 741 grafische stukken vervaardigd, waarvan hij in 1940 — het jaar dat hij al zijn werken aan de stad Oslo heeft vermaakt — ook nog eens ruim vijftienduizend afdrukken had. Meer dan 4400 aquarellen en tekeningen staan op naam van Munch en ten slotte nog zes beeldhouwwerken. Dat alles is ondergebracht in het Munch-Museum te Oslo.
Hoewel z’n criminele daad als de diefstal, in augustus 2004, van De Schreeuw, samen met Madonna, eveneens een schilderij van Edvard Munch, de gemoederen behoorlijk in het ongerede brengt, en er zeker in diverse geledingen van de wereld der kunsten terechte angst ontstaat, heeft zo’n daad en de daaraan gekoppelde publiciteit — en bij een internationale grootheid als Munch betekent dat niet alleen maar vele media(rubrieken) die zich met kunsten bezighouden, maar tevens de voorpagina’s van alle belangrijke kranten over de hele aardbol en daarnaast nog alle ruimbekeken nieuwszenders — altijd weer positieve invloed op de bezoekersaantallen van het museum of de gallerie in kwestie, en is daardoor de focus enige tijd in de media en tevens bij het publiek nadrukkelijk gericht op het thema in kwestie.
Kruisbestuiving
Tussen al die verschillende disciplines binnen het kunstwezen hebben veelvuldig vormen van kruisbestuiving plaatsgevonden: schilders, grafici hebben zich laten inspireren door musici; schrijvers en ook componisten hebben zich laten leiden door gevoelens en emoties die zijn losgekomen bij het aanschouwen van uitingen van beeldende kunst. En dat geldt evenzeer voor schrijvers. Een zeer goed en recent voorbeeld daarvan is de Duitse auteur Tanja Langer (geb. 1962), die in haar verleden jaar verschenen roman een heel duidelijke link legt tussen literatuur en schilderkunst, met name naar Edvard Munch, en heel in het bijzonder naar diens Dans van het leven (Levensdans) uit 1900.
“In ihrem vierzigsten Jahr geriet für Eva das Leben durcheinander, als sie in Bergen vor einem Bild des berühmten Malers Edvard Munch stand.” Een duidelijker beeld in woorden aangaande de directe invloed die het zien, en vooral het 
gevoelsmatige absorberen, van een schilderij kan hebben, is nauwelijks voorstelbaar. En dan hebben we het helemaal niet over de, eventueel verstrekkende, gevolgen, die daaruit (kunnen) voortvloeien. Hoewel de sfeer, die van de zin (misschien echter niet voor iedereen) uitgaat, het eigenlijk reeds aangeeft: de gevolgen zullen inderdaad niet gering zijn.
Kunstenroman
Die confrontatie met Edvard Munch is tot stand gekomen als gevolg van onzekerheid over het eigen leven. De Eva in de roman in de roman van Tanja Langer leidt een van buitenaf bekeken idyllisch bestaan: ze heeft een huis met tuin aan de rand van Berlijn, drie kinderen en een man met een artistiek beroep. Eigenlijk heeft ze voldoende redenen om gelukkig te zijn, en ongelukkig is ze dan ook niet, maar toch blijft ze een zoekende, en als ze veertig is, gaat ze op reis. In Bergen is het alsof ze door de bliksem wordt getroffen als ze voor het bewuste schilderij vanMunch staat en in haar geval leiden de gevolgen van die blikseminslag wel heel ver: een andere Eva aanvaardt de terugreis, en dan begint het besef te dagen dat haar hele wezen en alles wat ze aan gevoelens ondergaat, met kunst en muziek onverbrekelijk zijn verbonden. Ze geeft dan een heel andere richting (en zin) aan haar leven, en in de beschrijving van de ontwikkelingen worden de lezers getracteerd op een moeder die in het bos verdwijnt en een klarinettist die een intense hekel heeft aan de opera Tosca. En om maar even bij het thema muziek te blijven: ook dirigenten, orkestmusici en een ouder wordende operazanger vervullen allen een rol in deze boeiende kunstenaarsroman. Ook hier is sprake van veelzijdig georiënteerde, gespiegelde blikken.
*****
Tanja Langer: Kleine Geschichte von der Frau, die nicht treu sein konnte. — Roman. 540 pag., paperback, Originalausgabe; Deutscher Taschenbuch Verlag, München, april 2006; ISBN 3-423-24527-1. Prijs € 15,— (uitsluitend in de BRD en bij Boekhandel Die Weisse Rose te Amsterdam).
*****
Afbeeldingen
1. Edvard Munch im Lindeschen Garten te Lübeck, 1902.
2. Omslag van de Reclam-uitgave uit 1992 van Søren Kierkegaards ‘Der Begriff Angst’, met een zwart-wit versie van De Schreeuw van Edvard Munch.
3. Omslag van de nieuwe dtv-roman van Tanja Langer. Op het omslag Der Tanz des Lebens uit 1900, van Edvard Munch.