Henriette en Richard Roland Holst en hun gasten van de Buissche Heide

‘De Buissche Heide van R.N. Roland Holst en H. Roland Holst-van der Schalk: daar vindt men de ongerepte natuur der bossen verenigd met een sfeer van poëzie, beeldende kunst en muziek,’ [1] schreef Mea Verwey in 1946 in het gastenboek van het echtpaar Roland Holst. Op hun landgoed vlakbij het Brabantse Zundert hadden zij de prominenten van de vroegmoderne Nederlandse politiek, kunst- en literatuurwereld te logeren. Een tentoonstelling en publicatie door het Vincent van GoghHuis in Zundert werpen nieuwe aandacht op dit bijzondere echtpaar, hun landgoed en hun belangwekkende netwerk.

Henriette Roland Holst-van der Schalk (1869-1952) was een bekend dichteres en socialistisch politica. Haar echtgenoot kunstenaar Richard Roland Holst (1868-1938) speelde een belangrijke rol op het vlak van de gemeenschapskunst, gaf vanaf 1918 les aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten en was er vanaf 1926 directeur. Zij ontvingen op Henriette’s familielandgoed niemand minder dan schrijvers Herman Gorter, Johan Huizinga, Adriaan Roland Holst, kunstenaars Theo van Hoytema, Jan Veth en Charley Toorop, architecten Michel de Klerk en H.P. Berlage en socialistische politici zoals Karl Kautsky, F.M. Wibaut en Henk Sneevliet, om maar een paar voorbeelden te noemen.

Het reilen en zeilen op de Buissche Heide
Het was nog een hele toer om op het Zundertse buitenverblijf te komen. Men reisde per trein naar Breda, vervolgens per tram naar Zundert, waar men opgehaald werd door het rijtuig van de Roland Holsten. In de loop der jaren zou de tocht steeds vaker per auto gemaakt worden. De gasten kwamen er op (een soms felbegeerde) uitnodiging en vermaakten zich met wandelen, fietsen en zwemmen. Ook namen ze vaak werk mee, zoals Herman Gorter die er een groot deel van zijn Klein Heldendicht geschreven zou hebben. Hoewel alle gasten in principe vrij waren om te doen en laten als ze wilden, werd wel verwacht dat men bepaalde huishoudelijke klussen verrichtte en was er een strak schema. ‘De uren van de maaltijden stonden onwrikbaar vast; wie zich een afwijking veroorloofde, werd bestraft met een ijzige opmerking, die het vergrijp tot op de minuut nauwkeurig omschreef.’ [2] Sommigen herinnerden zich nog een koperen rangeertoetertje dat ’tante Jet’ gebruikte om haar dienstmeisje en gasten te roepen. Maaltijden waren sober en vegetarisch, naar Henriettes eetpatroon, met veel groenten en fruit. ’s Avonds las ze haar gasten voor uit Tolstoj bij het haardvuur. In het gezelschap van ‘Rik’ waren altijd zijn geliefde hondjes te vinden. Hij schreef uitgebreid over de dood van ‘Rotje’ in het gastenboek, evenals over de komst van drie nieuwe hondjes.

Erfenis van de Buissche Heide
Op de Buissche Heide vonden Richard en Henriette Roland Holst en hun gasten ruimte voor rust en bezinning. De ongerepte natuur en het eenvoudige leven gaven inspiratie voor kunst, gedichten en verhalen. Rik schreef er ‘literaire stukjes’ die later gebundeld werden in Overpeinzingen van een bramenzoeker, ontwierp er de glas-in-loodramen voor de Domkerk in Utrecht en Henriette schreef er veel van haar romans en dichtbundels. Zij kon er tevens afstand nemen van de politieke discussies rondom het socialisme en communisme. Henriette schreef erover: ‘Wij genieten ook van het ongestoord gaan der dagen, het wegvallen van zooveel wat wrijving en ongewenschte afleiding geeft en de genoeglijke omgang met de gezellige en hartelijke menschen hier.’ [3] De tijd stond er even stil. Het landgoed is in 1945 door Henriette Roland Holst overgedragen aan Natuurmonumenten en die vereniging heeft de afgelopen jaren onder andere Rik’s atelier volledig laten restaureren in de originele Amsterdamse School-stijl van architecte Margareth Kropholler. Het gastenboek is in 1982 aan de collectie van het Letterkundig Museum in Den Haag toegevoegd en tegenwoordig volledig digitaal toegankelijk via de website Het Geheugen van Nederland.Vanaf 4 maart 2012 is in het Van GoghHuis Zundert bovendien een langlopende tentoonstelling te zien over het echtpaar Roland Holst en de Buissche Heide. De bijbehorende publicatie is geschreven door Elsbeth Etty, Carin Hereijgers, Lia Voermans, Lieske Tibbe en Rond1900-auteur Annemiek Rens.

Meer informatie over de tentoonstelling en publicatie: www.vangoghhuis.com
_______________
Noten:
1 . Het Boek van de Buissche Heide, 1946, p. 123. Collectie Letterkundig Museum Den Haag.
2. Elsbeth Etty, Liefde is heel het leven niet, Henriette Roland Holst 1869-1952, Amsterdam 1996, p. 570. Zij citeert uit het artikel: Daniël de Lange, ‘Herinneringen aan Jet Holst’, De Volkskrant 24 november 1952 en Brief van Henriette Roland Holst aan Adrie Jansen-Baelde, 20 september 1943.
3.  Johan Huizinga, Briefwisseling I, pp. 252-253 (noot 37). Brief Henriette Roland Holst aan Johan Huizinga, Zundert 5 mei 1919.
_______________
Literatuur:
– Richard en Henriette Roland Holst, Het Boek van de Buissche Heide, 1918-1952. Collectie Letterkundig Museum Den Haag.
– Elsbeth Etty, Liefde is heel het leven niet, Henriette Roland Holst 1869-1952, Amsterdam 1996.
– Johan Huizinga, Briefwisseling I: 1894-1924, Utrecht 1989.