Het unieke oeuvre voor piano van de Catalaan Federico Mompou

Uitzonderlijke man met geheel eigen stijl
Zondag 18 maart, ’s ochtends tussen 10:30 uur en 11:30 uur (*) zal in het televisieprogramma Vrije Geluiden van de VPRO onder meer aandacht worden besteed aan een eenmalige muzikale persoonlijkheid en zijn net zo unieke piano-oeuvre. Het gaat hier om de de Catalaanse componist Federico Mompou, die op 18 april 1893 in Barcelona werd geboren en die bijna een eeuw lang heeft geleefd en piano gespeeld. Hij was nog heel jong toen hij van zowel zijn belangstelling alsook van zijn liefde voor de muziek blijk gaf. Dat had zonder twijfel te maken met de sterke voorliefde die in het gezin Mompou voor deze kunstuiting bestond.

Twee Parijse periodes
Nadat hij enige tijd aan het Conservatorium van Barcelona had gestudeerd, en als vijftienjarige zijn eerste openbare concert had gegeven, verhuisde Federico Mompou in 1911 naar Parijs om aldaar zijn muzikale horizon en tevens zijn studiemogelijkheden te verruimen. Die keuze had hij gemaakt, nadat hij Marguerite Long (1874-1966) stukken van Gabriel Fauré (1845-1924) had horen spelen. Zijn landgenoot Enrique Granados (1867-1916) had Mompou een aanbeveling meegegeven. Aan het Conservatorium van de Franse hoofdstad studeerde hij pano bij Isidore Philipp (1863-1958) en ook bij Ferdinand Motte Lacroix, compositie en harmonieleer bij Marcel Samuel-Rousseau (1882-1955).
Als gevolg van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog keerde Mompou naar Spanje terug. Gedurende zeven jaar verbleef hij in zijn geboortestad, waar hij zijn aandacht vrijwel uitsluitend op het componeren heeft gericht. In die periode ontstonden zijn eerste pianowerken, een discipline waarin hij al snel een eigen stijl ontwikkelde die hij zelf betitelde als recomenzar (opnieuw beginnen). Daarmee schiep hij muziek in estado puro (puur natuur). De invloed van Erik Satie (1866-1925) is hierin omiskenbaar.

Internationale faam
Als gevolg van zijn nadrukkelijke belangstelling voor de Franse muziek van Claude Debussy (1862-1918) en de toen jonge garde, vestigde hij zich in 1921 opnieuw in Parijs. Daar schreef de toentertijd befaamde criticus Émile Vuillermoz (1878-1960) een uitgebreid artikel over Mompou’s werk in het dagblad Le Temps, waardoor deze internationale bekendheid kreeg. Enige tijd concerteerde hij in de voorname Parijse salons en daar kwam hij in contact met tal van andere musici: componerende tijdgenoten die deze gelegenheden frequenteerden, maar ook met musici uit het buitenland die op doorreis waren. Mompou’s bovenmatig schuchtere wezen en zijn teruggetrokken levensstijl waren er echter debet aan dat hij een carrière als concertpianist maar beter kon vergeten. Mede daarom concentreerde hij zich op het componeren. Twee decennia later keerde de componist terug naar Barcelona, waar hij definitief zou blijven. Hij schreef er niet alleen tal van pianowerken, maar ook Catalaanse, Spaanse en Franse volksliederen. Voorts componeerde hij onder meer Improperios voor koor en orkest. Veel van zijn werken zijn later nog door anderen gearrangeerd of georkestreerd.

Geniale eenvoud
Spanje is rijk aan tradities die in de folklore zijn blijven voortbestaan, vooral in de dans — met name in de flamenco — maar ook in de zang. Alle composities van Federico Mompou vertonen kenmerken van de volksmuziek, al mag daaruit niet worden geconcludeerd dat hij bewerkingen van volkse thema’s heeft gecreëerd: elk motief is van hemzelf afkomstig. Wat direct opvalt, is dat deze componist niet een man van de massaliteit is: het grootste deel van zijn oeuvre is voor piano solo of voor zangstem met pianobegeleiding; symfonieën heeft hij niet geschreven. Dat wil echter geenszins zeggen dat hij in die discipline niet eveneens succesvol had kunnen worden — integendeel: juist omdat zijn pianostukken, hoe verschillend van karakter ook, zo ‘gemakkelijk aanspreken’, had hij tevens met symfonische muziek van dezelfde kwaliteit veel belangstelling kunnen genereren.

Het pianowerk: evocatieve poëzie
Van Mompou’s complete oeuvre voor piano, verspreid over een periode van zes decennia — tussen 1911 en1967 — is ontstaan, bestaan van de componist zelf opnamen uit 1974, die eerst op vijf lp’s zijn verschenen (1975). Die geluidsdragers vormen niet alleen een document van historische waarde, maar tevens schitterend studiemateriaal. Pianisten, die zich in Mompou’s partituren verdiepen, komen nog wel eens voor problemen te staan, doordat de componist soms erg schaars is met aanwijzingen. Dat zal zeker ook deel uitmaken van zijn streven naar zovele mogelijk vereenvoudiging: in de beperking toont zich hier de meester. Toch is gebleken dat die beperkingen ook een keerzijde hebben: de componist heeft meer dan eens het, geheel onterechte, verwijt gekregen dat hij slechts salonmuziek zou schrijven. Doch wat voor velen moge doorgaan voor dilettantische improvisatie voor het klavier, is in werkelijkheid evocatieve muzikale poëzie, die zich uit in gekristalliseerde stilte. Een van de meest representatieve voorbeelden daarvan vinden we in Musica callada, waarvan de vijf onderdelen zijn verschenen tussen 1959 en 1967. Ook hier vinden we overeenkomsten met Satie. Opvallend is dat Mompou zich in artikelen en in brieven enigszins laatdunkend over deze Franse college heeft uitgelaten.
Federico Mompou overleed, 94 jaar oud, op 30 juni 1987.

Uitvoeringen
Hoewel de eerder genoemde versie van de pianowerken, gespeeld door de componist, enkele jaren geleden opnieuw in een cd-cassette is verschenen, was deze reeds na enkele dagen uitverkocht, en in de vakhandel helaas ook niet verkrijgbaar. Tussen 1997 en 2000 heeft de Spaanse pianist Jordi Masó het complete pianowerk van Federico Mompou opgenomen in het Auditorium Enrique Granados van het Spaanse Llieda. Deze interpretatie is terug te vinden op vier Naxos-cd’s. Deze vier geluidsdragers zijn successievelijk verschenen. Op de vierde ervan zijn ook nog twee stukken, die in het complete werk van/door Mompou ontbreken: El Punt en Muntanya. Het eerste was bedoeld als onderdeel van een nog te schrijven pianoconcert, het laatste is tijdens Mompou’s leven ongepubliceerd gebleven.

Pianist Marcel Worms
Twee hoogbejaarde pianistes,  in Spanje, — Carmen Bravo, de weduwe van Federico Mompou, en Alicia de Larrocha — hebben bezoek gehad van hun jongere Nederlandse collega Marcel Worms, die aanstaande zondag in VPRO’s Vrije Geluiden wordt voorgesteld met zijn nieuwe cd vol met Mompou-stukken. Marcel Worms reisde naar hen toe, omdat hij van hen wilde weten hoe je nu precies die pianocomposities van Mompou moet spelen. Hoewel de componist zelf nogal forte speelt in zijn eigen versie, kreeg Marcel steeds te horen dat het meer piano moest klinken! Ach, op een pianoforte moet dat immers kunnen.
Over de cd, die Marcel Worms met werken van Federico Mompou heeft gemaakt, en waarover in het VPRO-programma van zondagochtend zeker zal worden gesproken, zal ook binnenkort inhoudelijk naders aan onze lezers worden medegedeeld; en dan zullen we tevens wijzen op concertdata van Marcel Worms. Wie daar nu al meer over wil weten, moet diens website maar even raadplegen.

(Wordt vervolgd)

*****

(*) Dit programma wordt herhaald op zaterdag 24 maart, ’s ochtends op 09:00 uur, eveneens op Nederland 1.

*****

Afbeeldingen
1. Federico Mompou, hier als Catalaanse jongeman.
2. Voorzijde van de lp-cassette uit 1975 met de Grabacion integra de su obra pianistica van Federico Mompou.
3. De meester tijdens één van zijn belangrijkste werkzaamheden.
4. Pianist Marcel Worms. (Foto: Rivka Worms)