Verfilmde literatuur
De tweede Nederlandstalige, Belgische televisiezender, Canvas, presenteert tijdens de vroege nacht van zaterdag 3 op zondag 4 februari, te beginnen om 23:55 uur de door James Ivory (geb. 1928) geregisseerde film The Golden Bowl (2000) uit, naar de gelijknamige roman van Henry James (1843-1916). Zes zeer bekende sterren van het witte doek spelen vooraanstaande rollen in deze fraaie verfilming. Prins Amerigo wordt vertolkt door Jeremy Northam, de miljonairsdochter Maggie Verver krijgt gestalte in Kate Beckinsale. De rol van Maggie’s vriendin Charlotte Stunt is weggelegd voor Uma Thurman, en voor haar (latere) echtgenoot, Adam Verver, is de keuze gevallen op Nick Nolte, tevens de vader van Maggie. Daarnaast zijn twee van de overige elf namen van de medespelenden ook oude bekenden: Anjelica Huston als Fanny Assingham, en James Fox, hier als Colonel Bob Assingham. Het scenario is van Ruth Prawer Jhabvala (geb. 1927) die voor twee eerdere ‘screenplays’ werd onderscheiden met een Oscar: voor A room with a view (1986) en voor Howards End (1992).
The Golden Bowl
Adam Verver, een Amerikaan met een fabelachtig vermogen, woont samen met zijn dochter Maggie in Europa, waar hij een kunstverzameling aanlegt. Maggie is van huwbare leeftijd en door tussenkomst van een vriendin, Fanny Assingham komt zij in contact met een Italiaanse prins, die echter zodanig verpauperd is dat hij naarstig op zoek is naar een rijke partij. Met zijn naam, Amerigo, verwijst de schrijver al in de gewenste richting.
Een andere vriendin van Maggie, de aantrekkelijke Charlotte Stant, komt ook naar Londen, maar logeert dan bij Fanny, die op de hoogte is van het feit dat Charlotte ooit een relatie met voornoemde prins had, maar ze hebben geen huwelijk kunnen sluiten, omdat beiden geen cent op hun geweten hadden. Dit alles wordt echter voor Maggie verzwegen. Die Charlotte slaagt erin de prins mee te krijgen op zoek naar een huwelijksgeschenk voor zijn toekomstige vrouw. In een winkel met antiek en curiosa besluit ze om ook Amerigo een geschenk te geven: een vergulde kristallen schaal, die echter een scheurtje vertoont, maar juist dat maakt voor haar de aankoop ervan mogelijk. De prins, die verbijsterd is door deze onvolkomenheid, weigert het cadeau.
Een jaar later, als er in het huwelijk van de Italiaanse prins en de jonge Amerikaanse een kind is geboren, waarmee Adam Verver — nog geen vijftig — grootvader is geworden, besluit deze om Charlotte ten huwelijk te vragen. Dat zorgt voor complicaties: inmiddels was weer eens gebleken dat het spreekwoord, Oude liefde roest niet, nog steeds opgeld deed, en dat deze Charlotte en de inmiddels gehuwde Amerigo elkaar weer in het geheim ontmoetten. Maggie koopt een huwelijkscadeu voor papa: een vergulde kristallen schaal. Ze heeft niet opgemerkt dat deze een barst vertoont. De winkelier komt haar dat later aan huis vertellen, en ziet daar de foto’s van Amerigo en Charlotte, en hij vertelt Maggie dat deze twee een jaar eerder, in de tijd van Maggie’s verloving met deze prins, samen zijn zaak hadden bezocht en dat Amerigo die schaal had geweigerd. Maggie informeert daarop de
wederzijdse vriendin Fanny over het feit dat zij inmiddels de waarheid over die twee kent. Ze smijt de schaal aan diggelen, net op een moment dat Amerigo binnenkomt. Daarop beëindigt de prins zijn amoureuze bijeenkomsten met Charlotte. Papa Verver laat niet aan Charlotte merken dat hij op de hoogte is, en Maggie gedraagt zich ook uitermate ingetogen. Charlotte slaagt er niet in iets van Maggie los te krijgen. Uiteindelijk wordt de gecompliceerde situatie toch bevredigend opgelost, doordat Adam Verver besluit terug te gaan naar Amerika en Charlotte mee te nemen.
Die vergulde — en juist niet masief gouden — schaal is emblematisch voor het verloop van dit verhaal van Henry James: voor de hoofdpersonen en de wereld waarin zij ronddolen. Wat wordt gesuggereerd is dat er sprake is van zuiver goud, maar de barst erin leidt tot de ontdekking dat het materiaal niet meer is dan verguld kristal, zoals dat met de uiterlijkheden van de protagonisten eveneens het geval is.
Hoogtepunt
Evenals The Wings of the Dove (1902) en The Ambassadors (1903) behoort The Golden Bowl (1904) tot het hoogtepunt in de carrière van de schrijver Henry James. Rond 1900 was hij gezegend met de gave, grote meesterwerken te scheppen. Na die drie boeken heeft hij geen roman van enige omvang meer voltooid, al is hij, relatief kort voor zijn overlijden, nog wel aan de manuscripten van twee nieuwe romans begonnen: The Ivory Tower en The Sense of the Past. Henry James zag de Franse schrijver Honoré de Balzac als zijn grootste voorbeeld: “The master of us all” noemde hij deze. Hij verweet de belangrijkste Engelstalige schrijver van het Victoriaanse tijdperk, Charles Dickens (1812-1870), daarentegen dat deze te weinig onder de oppervlakte keek.
The Golden Bowl is wel eens gekwalificeerd als James’ “last portrait of a lady”, waarmee een link wordt gelegd naar zijn eerder verschenen boek The Portrait of a Lady (1881). Dat boek is zelfs tweemaal verfilmd: eerst voor de televisie in 1968, en voor het witte doek nog eens in 1996. Merchant Ivory Productions realiseerde de verfilming van nog twee romans van Henry James: in 1979 The Europeans, en in 1984 The Bostonians. Alleen van Henry James’ boek The Turn of the Screw is een opera gemaakt, in 1954, door Benjamn Britten (1913-1976).
Carrière
De auteur Henry James, in 1863 geboren te New York als zoon van een gelijknamige schrijver (1811-1882), ontving eerst, tot zijn twaalfde jaar, zijn opleiding in de privésfeer in Amerika, maar later in diverse Europese steden, waaronder in Boulogne en Parijs, Genève en 
Bonn. Dat alles heeft zijn ontwikkeling tot wereldburger zeer sterk ondersteund. Toen het gezin James in de VS was teruggekeerd, werd zijn opleiding voortgezet in Newport (Rhode Island). In 1862 begon Henry met een rechtenstudie aan de Harvard Law School.
Zijn carrière als schrijver ving aan met het korte verhaal The Story of a Year, voor het tijdschrift The Atlantic Monthly in 1865. Hoewel hij zijn hele leven korte verhalen is blijven schrijven — het zouden er ongeveer honderd worden —, was hij toch wel zeer ontevreden over het feit dat redacteuren in de regel niet meer ruimte dan voor zes- tot achtduizend woorden beschikbaar wilden stellen voor fictie. Doordat het maximum hem toch het gevoel gaf teveel te worden beknot, koos hij — omdat hij zich toch verder wilde ontwikkelen in het genre — voor de Franse vorm van de “ideal, beautiful and blest nouvelle” zoals deze was ontwikkeld door Honoré de Balzac (1799-1850) en Ivan Toergenjev (1818-1883), door Guy de Maupassant (1850-1893) en Paul Bourget (1852-1935).
Vanaf 1869 was hij nog slechts incidenteel in zijn geboorteland op bezoek, maar leefde hij in Europa, voornamelijk in Londen, Parijs en Rome. In de jaren 1875/76 bracht hij door als correspondent te Parijs, en in die periode kreeg hij kennis aan Gustave Flaubert, Alphonse Daudet, Emile Zola, de gebroeders Jules en Emile Goncourt en Ivan Toergenjev. Vanaf 1876 verbleef hij gedeeltelijk in Engeland, vanaf 1882 woonde hij er definitief: in Londen en het zuiden van dat land.
Reizen in het vaderland
In de jaren 1904/05 reisde hij, na een afwezigheid aldaar van 21 jaar, opnieuw door Amerika. Tijdens zijn tournee met lezingen, logeerde hij bij Henry Adams (1838-1918) (1), en kwam hij in contact met de toenmalige president van de VS: Teddy Roosevelt. In 1907 publiceerde hij een verslag van zijn VS-reis. In 1910 keerde hij nogmaals naar de VS terug, en voordat hij in het volgende jaar terugreisde naar Engeland, werd hij onderscheiden met een eredoctoraat van de Harvard University. Het jaar daarop verleende de Oxford University hem ook die waardigheid. Weer een jaar later heeft de fameuze schilder John
Singer Sargent (1856-1925) schetsen en een portret van Henry James vervaardigd.
Diep onder de indruk raakte hij van de gebeurtenissen van de Eerste Wereldoorlog en hij was zeer teleurgesteld in de regering van de Verenigde Staten, die zich hier niet mee wilde bemoeien. James was zelf betrokken bij ‘war relief work’ en hij fungeerde als voorzitter van de American Volunteer Motor Ambulance Corps. Als gevolg van die teleurstelling en tevens om zijn waardering voor het nieuwe vaderland uit te drukken, werd hij — nadat hij al zo lang in Engeland had gewoond en gewerkt — in 1915, een jaar voor zijn overlijden, alsnog Brits staatsburger. Op Nieuwjaarsdag van 1916 verleende koning George V aan Henry James de Order of Merit. De auteur overleed op 28 februari van dat jaar.
Hoewel Henry James terecht wordt gezien als de wegbereider van de psychologische roman, had hij aanvankelijk niet zoveel succes met zijn boeken, waarin de thema’s voornamelijk Amerikaans waren. Zijn uiteindelijke thema heeft hij dan ook gevonden in de contacten die Amerikanen met het oude Europa hadden.
(1) Henry (Brooks) Adams, geboren in 1838 te Boston, was historicus en letterkundige, en tevens de kleinzoon van John Quincy Adams, die de zesde president van de VS was. Hij was een veelzijdig publicist en heeft tal van functies in het openbare leven vervuld. Hij was onder meer hoogleraar mediaevistiek aan de Universiteit van Harvard. Zijn omvangrijkste werk is de negendelige History of the United States of America during the Administrations of Thomas Jefferson and James Madison (1889-1891). Henry Adams overleed in 1918 in Washington DC. Een jaar na zijn overlijden verscheen The Degradation of the Democratic Dogma.
Afbeeldingen
1. Nick Nolte met Kate Beckinsale, vader en dochter Adam en Maggie Verver in The Golden Bowl.
2. James Ivory en Ruth Prawer Jhabvala — respectievelijk de regisseur en de scenariste van de film The Golden Bowl, uit 2000. Staande tussen de beiden: Ismail Merchant, de levensgezel van de regisseur.
3. Henry James (1911-1882) en diens zoon, de latere, gelijknamige schrijver. Hier zijn senior en junior samen afgebeeld op een portret uit 1854.
4. Henry James, portret uit 1913 door John Singer Sargent.