Sans famille uit 1878 in een Franse, gebonden, uitgeverseditie

Zonder gezin en ook nog  zo verdomd alleen
Gisteren vond ik — als gevolg van in mijn dagelijks bestaan veelvuldig optredende serendipiteit — tussen enkele honderden afgeschreven boeken in de kratten, buiten voor de etalage van een heel dikwijls soelaas biedend antiquariaat in mijn woonplaats, een gebonden uitgeverseditie — en dat was toen, en is nog steeds, voor de Franse oplaag van een boek een hoge uitzondering — van de roman van Hector Malot (1830-1907), die bij de meeste Nederlanders — althans bij het lezende gedeelte van onze bevolking — bekend is als Alleen op de wereld. In het Frans luidt de titel sedert 1878, het jaar dat het boek voor het eerst is verschenen, Sans famille.

Anekdote
Eén anekdote in verband met dat boek  is tamelijk hardnekkig en, mede gezien de daaraan gekoppelde onvrijwillige humor, ook hier, en speciaal voor u en alle u welgezinde uwen, wel het vermelden waard. Het verhaal is weliswaar alweer enkele decennia oud, maar de tand des tijds heeft hier geen rol van doorslaggevende betekenis gespeeld. Een Nederlandse jongen had het boek in een vertaalde, respectievelijk bewerkte, jeugdeditie gelezen, vanzelfsprekend met de Nederlandse titel. Toen hij decennia later besloot om dat verhaal nu maar eens in het Frans te gaan lezen, begaf hij zich naar een boekwinkel en verzocht hij aldaar om een exemplaar van de roman Seul sur le monde. Het heet dat de man geheel en al berooid, met lege handen huiswaarts moest keren.
Op zich is dat laatste toch wel opvallend, aangezien ik in mijn boekhandelaarstijd de goede man direct verder had kunnen helpen, en alle collega-boekhandelaren en -antiquaren die ik de geschiedenis in de loop van bijna een halve eeuw heb verteld, begrepen onmiddellijk welke roman voor de jeugd, van welke schrijver, werd bedoeld.

De schrijver
Hector-Henri Malot werd in de directe omgeving van Rouen geboren en studeerde in die stad, en later te Parijs, rechten, hetgeen in overeenstemming was met de wensen en verlangens van zijn vader, die notaris was en de familietraditie graag zag voortgezet. De liefde voor de letteren was bij de jonge Hector echter zoveel groter dat hij zijn eigen weg ging en in diverse hoedanigheden de pen heeft gehanteerd: als literatuurcriticus voor de courant L’Opinion Nationale, als theatercriticus voor Lloyd Français en, in ietwat latere instantie, daaraan nog toegevoegd de werkzaamheid als prozaïst, in eerste linie als romancier.
Als drieëntwintigjarige had Hector het ouderlijk huis verlaten en was hij naar de Franse hoofdstad vertrokken, in de hoop aldaar zijn eerste stuk te kunnen verkopen. Dat lukte niet en daarom ging hij er voor kranten en tijdschriften schrijven. Jaren later is hij toch vooraleerst naar het ouderlijk huis teruggekeerd om daar aan zijn eerste grote prozawerk te creëren: Les victimes d’amour, waarvan het eerste deel — Les Amants — in 1859 is uitgekomen.

Privéleven
Een jaar voordat het tweede deel van de trilogie zou verschijnen, is Hector Malot in Fontenay-sous-Bois begonnen aan de bouw van een landhuis, waarin hij tot aan zijn overlijden zou blijven wonen. Dat huis lag weliswaar op een redelijke afstand van boerderijen, zodat de schrijver niet aan een vorm van overgrote eenzaamheid hoefde te lijden. Toch ging hij dikwijls naar de hoofdstad om daar te kunnen wandelen. Drie jaar nadat hij was begonnen met de bouw van zijn huis, trad hij in het huwelijk met Anna Dariès; in 1868 werd uit die verbintenis dochter Lucie geboren.

Brief aan Lucie
Het voorwoord van Sans Famille (1878) is, in de vorm van een brief,  aan die toen tienjarige Lucie gericht. Het staat in handschrift afgedrukt op die plek welke als titelpagina, dan wel op die oneven pagina van het blad, voorafgaande aan de met de — als die al wordt opgenomen — zogenoemde Franse titel [1]. In die brief schrijft vader Malot dat bij het schrijven van het boek voortdurend aan haar heeft gedacht en zich steeds heeft afgevraagd of zij er belangstelling voor zou hebben en of zij er iets bij zou voelen.

Ouder exemplaar
Het exemplaar in kwestie is inmiddels vast wel een eeuw oud, zo niet nog bejaarder. Aangezien de titelpagina ontbreekt, beschikken we ook niet over gegevens met betrekking tot de vraag om welke druk het van dit boek gaat. En achterin vinden we, behalve de naam van de drukker, ook verder helemaal niets. Het boek heeft niet eerst in de winkel gestaan voor een hogere prijs en werd vervolgens afgedankt, maar belandde direct na binnenkomst in een der kratten met koopjes. En zegt u nu zelf eens: is zo’n wereldboek — waarvan het exemplaar wel enige sporen van ouderdom doch niet van intensief lezen vertoont,  al is er wel in gelezen — niet de halve euro waard die ik daarvoor zou hebben moeten  neertellen, als ik aards slijk bij mij had gehad. Ondanks een kredietcrisis met vertrouwensverlies alom hebben de verschillende boekaniers van de zaak in kwestie mij nog even surseance verleend.
__________

[1] De benaming Franse titel is ontstaan op basis van zo’n extra, kleiner afgedrukte, titel zonder extra’s. Deze gaat vooraf aan de officiële titelpagina met daarop (eventueel veel) meer gegevens. Nog altijd heerst het misverstand dat het fenomeen alleen zou voorkomen bij uit het Frans vertaalde boeken en dat het daarbij om het gegeven oorspronkelijke titel zou gaan.
____________
Afbeeldingen
1. Auteur Hector-Henri Malot, die internationaal is doorgebroken met talrijke vertalingen van Sans famille.
2. Voorplat van de, warempel gebonden, editie van Sans famille.
3. Handschrift van Hector Malot in de afgedrukte brief aan zijn dochtertje Lucie met mededelingen over het boek.