Kort stilstaan bij overlijden in 1901
Het feit dat het overlijden van de op 24 november 1864 te Albi geboren Franse schilder Henri de Toulouse-Lautrec, op 9 september 1901, tijdens een bezoek aan zijn moeder, op kasteel Malromé in het departement Gironde, wordt herdacht in de aflevering Stichtag heute van het regionale, dagelijkse, radioprogramma ZeitZeichen van de Westdeutsche Rundfunk 3, op dezelfde dag in 2011, gekoppeld aan het gegeven dat het programma in kwestie een kwartiertje duurt – en wordt uitgezonden tussen 17:45 uur en 18:00 uur –, betekent dat niet al te veel interessante gegevens aan de orde zullen (kunnen) komen. Daarnaast zullen er geen afbeeldingen te zien zijn; dat is dan toch weer een voordeel van de televisie. Het voordeel van radio daarentegen is, dat de luisteraar veel meer de eigen fantasie vrij kan laten dartelen.
De mens en kunstenaar
Officieel heet(te) deze zoon van een welgestelde edelman en onsterfelijke sterveling onder de Franse beeldend kunstenaars: Henri Marie Raymond, graaf de Toulouse-Lautrec-Monfay. Al snel bleek de jongeman goed met een penseel te kunnen omgaan, ook reeds voordat hij officieel in de leer ging: eerst bij de dierenschilder René Princeteau (1843-1914), en vanaf 1882 bij Léon Bonnat (1833-1922) in Parijs, en vervolgens bij de toen befaamde Fernand Cormon (1845-1924). Al die lessen hebben ervoor gezorgd dat Lautrec een heel bijzondere techniek heeft weten te creëren.
Zijn eigen dierenliefde is hem, in niet geringe mate fataal geworden. Een aangeboren ziekte maakte dat hij, als veertienjarige na een zeer ongelukkige val van een paard, met als gevolg een dubbele beenbreuk, niet echt kon herstellen, wat de doctores ook hebben geprobeerd, tot en met kuren aan zee. Daardoor bleef Henri de Toulouse-Lautrec gedurende de rest van zijn leven klein en kreupel.
Dieren uitbeelden
Uit 1880, toen het ongeval met beenbreuken reeds achter hem lag, hebben we van Lautrec het geweldige olieverfschilderij Dog Cart overgehouden, dat zich thans in zijn gebo
orteplaats in het naar hem genoemde museum bevindt, zoals dat ook met veel andere van zijn werken het geval is. Andere dieren, zoals paarden komen we eveneens, heel realistisch uitgebeeld, in het oeuvre van de meester tegen. Dat is eveneens het geval in de bundel met alleen afbeeldingen die betrekking hebben op het verschijnsel circus.
De schilder is erin geslaagd met een minimum aan middelen een maximaal resultaat te creëren: directe lijnen, ingetogen gebruik van kleuren, welke daarentegen soms hyperbolisch zijn aangewend. Veel van zijn stukken vertonen geen dimensie in de zin van letterlijke diepte; daarvoor is de diepgang des te opvallender. Tot aan de tweede helft van de negentiende eeuw wist Lautrec zijn niveau te handhaven, maar toen deden ziekteverschijnselen, onder meer het overmatige drankgebruik, hun invloed gelden en dat is niet meer zonder, in alle opzichten, zichtbare gevolgen gebleven.
Twee jaar voor zijn verscheiden werd de kunstenaar nog enige tijd in een kliniek opgenomen vanwege een delirium tremens. Daarna heeft Lautrec toch nog weer enkele bijzondere stukken gerealiseerd.
Invloeden
Hoewel tal van collega’s, die ten dele voorgangers zijn geweest, eveneens prachtige stukken hebben gecreëerd doe zijn geïnspireerd door het uitgaansleven in die tijd – en ruimer dan alleen hetgeen zich, ondanks de grote verscheidenheid aldaar, in Montmartre afspeelde – zijn het juist niet de directe, schilderende en tekenende, tijdgenoten, en met name de Impressionisten, geweest die Henri de Toulouse-Lautrec hebben beïnvloed, mat uitzondering van Edgar Degas (1834-1917), met wie hij de fascinatie voor de Japanse prentkunst deelde.
Montmartre
Nog tijdens zijn leertijd bij Cormon vestigde Lautrec zich, in 1885, in de Parijse kunstenaarswijk Montmartre, waar hij tot 1898 is blijven wonen. Daar heeft hij veel inspiratiebronnen kunnen aanboren in de bruisende amusementswereld. Bekend uit die periode, en tot op de huidige dag veelvuldig ‘geciteerd’ zijn de schilderijen, tekeningen en affiches welke direct betrekking hebben op die eigen wereld binnen een wijk van de grote stad, maar toch met internationale allure. Men denke aan de uitbeeldingen van Jane Avril, figuren uit de theaterwereld, Aristide 
Bruant, alsmede kleine en bijzondere grootheden uit die scene, welke allen onder de haren van Lautrecs penseel tot markante figuren zijn gestileerd.
Onalledaagse voorbeelden uit het oeuvre van Lautrec
Omdat we desondanks grote voorstanders zijn van illustraties, welke uit het leven zijn gegrepen, hebben we voor deze bijdrage ons oog laten vallen op de eerste afbeelding uit het boekje Circus van Édouard Julien (1883-1966) – die overigens ook de auteur is van het min of meer als standaardwerk met vooral afbeeldingen, uitgegeven door Uffici – over vijftien krijttekeningen die deze grootmeester met het thema circus aan de wereld heeft geschonken. Juist die afbeeldingen komen we in verband met de naam van de maker immers nauwelijks tegen. Dat boekje is in 1956 verschenen bij de Parijse uitgeverij Fernand Hazan, en daarna, in een Nederlandse vertaling van kunstkenner W.A.L. Beeren, door L.J.C. Boucher te ‘s-Gravenhage uitgebracht, in de serie Kleine Kunst-Encyclopaedie. Voorafgaand aan de vijftien afbeeldingen in kwestie worden elf bladzijden gewijd aan inleidende woorden, ondersteund door vijf zwart/wit-tekeningen. Zwart/wit is eveneens Lautrecs uitbeelding van een nieuw fenomeen in de straten van Parijs: L’Automobiliste uit 1896.
____________
NASCHRIFT 2 oktober 2011:
Zie tevens een lithografie uit 1893 van Lautrec op de site Muziek en mensen, heden opgenomen; over de koffiehuis-zanger Caudieux.
____________
Afbeeldingen:
1. Zelfportret van Henri de Toulouse-Lautrec.
2. Uit Circus, de eerste illustratie: Achter de coulissen – Het Wachten. Kleurkrijt, 1899.
3. Tekening uit de inleidende tekst van Circus: Hogeschoolrijdster: Het tweespan, 1899.