Scherpzinnige observaties
Marie von Ebner-Eschenbach had, toen ze tegen de vijftig liep, al wel enige naam gemaakt in de Duitse letteren door gedichten en verhalen, maar de publicatie van een bundel aforismen in 1879 zorgde binnen niet al te lange tijd voor een omvangrijke schare nieuwe lezers en bewonderaars. Op het blad voor opdrachten heeft de schrijfster van de bundel de mededeling laten opnemen: “Meinen Freunden widme ich dieses Buch.”
Ongetwijfeld heeft ze dat toen heel letterlijk bedoeld, maar de aangename bijkomstigheid voor de complementaire antipoden — schrijfster enerzijds, lezer(s) aan de andere kant — is dat ieder die (in) de bundel met instemming de Wijze Woorden van dit intens voelende menselijke wezen met een sterk vrouwelijke inborst, zich ook nu nog bij die ‘groepering’ kan aansluiten.
Perfect gedoseerde wijsheid
Die vele Gedanken von Welt van Marie von Ebner-Eschenbach — die op 13 september 1830 werd geboren als Freiin Dubský op het slot Krislawitz bij Kremsier in Moravie — zijn niet alleen aforistische meesterstukjes uit de Duitse literatuur, maar tevens van de wereldliteratuur. Wel bestaat er een groot verschil met de gebruikelijke samenstelling van bundels aforismen. Deze zijn niet achteraf verzameld uit he oeuvre van de schrijfster, maar ze zijn door haar zelf opgetekend en in 1879 voor het eerst gepubliceerd. Het meest kenmerkende is dat die waarachtige wijsheden niet zijn ontstaan als gevolg van een denkproces maar door alledaagse observaties van hetgeen zich in het leven heeft afgespeeld. En wat ze bij het ‘opslaan’ op de ‘harde schijf’ in haar wezen heeft ze haar inzichten scherpzinnig weten te doseren in zodanige proporties die de gedachte rechtvaardigen aan de permanente aanwezigheid van een goudschaaltje.
Marie von Ebner-Eschenbach overleed op 12 maart 1916 te Wenen.
Actueel gebleven
In oktober 2008 is er in de pocketreeks van Deutscher Taschenbuch Verlag een bundel uitgekomen met Woorden die (kunnen) troosten. Gelet op datgene wat in de hieraan voorafgaande alinea’s over Marie von Ebner-Eschenbach is geschreven, zal het niemand verbazen dat een deel van haar aforismen een prominente plaats hebben gekregen binnen die verzameling.
Diverse andere auteurs zijn daarin vertegenwoordigd met uitspraken, en de samensteller heeft zich niet laten leiden door een tijdsspanne, maar veeleer door het criterium kwaliteit.
Grotere extraversie
Dat er een redelijk aantal auteurs van rond 1900 is opgenomen met prikkelende dan wel treffende uitspraken, hoeft geen verbazing te wekken zodra men bedenkt dat er juist toen zovele omwentelingen in gang gezet waren en zic
h daarnaast alweer nieuwe, in dezelfde sfeer of op een ander vlak, hebben afgetekend en er voor het eerst in het denken over de wereld, het universum en een eventuele opper-centurio daarvan, in een — in ieder geval kwantitatief — tot dan toe niet gekende omvang, overpeinzingen op een tamelijk extraverte manier wereldkundig werden gemaakt. Aan die ontwikkeling waren de klassieke denkers van toen zeker (mede) debet, en een professor te Basel, Friedrich Nietzsche (1844-1900), had — door zijn eigen wijze van uiting geven aan alles wat in hem woelde en woedde — in niet geringe mate een fundament gelegd voor steeds meer intellectuelen om zich nader te profileren dan alleen in studeerkamer-geleerdheid; al dan niet tot uiting gebracht in — bij tijd en wijle fraai gestileerde — producten van de drukpers.
Oudgedienden
Van de andere auteurs die met uitspraken in het bewuste boek zijn opgenomen, zijn er enkele in dit elektronische medium reeds de revue gepasseerd: Theodor Fontane (1819-1898), Christian Morgenstern (1871-1914), Rainer Maria Rilke (1875-1926), Hugo von Hofmannsthal (1874-1929), Franz Kafka (1883-1924), Thomas Mann (1875-1955) en nog diverse anderen.
Voor de volledigheid zij er nog op gewezen dat ook tal van niet-Duitstalige auteurs in vertaling zijn opgenomen: Fjodor Dostojevski (1821-1881), Walt Whitman (1819-1892), Oscar Wilde (1854-1900) en menig andere publieke figuur die iets heeft gezegd en/of geschreven dat de samenstelster van de bundel de, vooralsnog blijvende, moeite waard heeft gevonden.
Zo’n relatief kleine bundel biedt ons daarmee een geestelijke erfenis van vele eeuwen, bijeengebracht uit een breed spectrum aan ‘maatschappelijke geledingen’.
Het overdenken blijvend waard
Ein Gedanke kann nicht erwachen, ohne andere zu wecken.
Die Erkenntnis von heute kann die Tochter eines Irrtums von gestern sein.
Die Güte, die nicht grezenlos ist, verdient den Namen nicht.
Man muss schon etwas wissen, um verbergen zu können dass man nichts weiß.
Alles Wissen geht aus eine Zweifel hervor und endigt in einem Glauben.
Der Verstand und das Herz stehen auf sehr gutem Fuße. Eine vertritt oft die Stelle des anderen so vollkommen, dass es schwer ist zu entdecken, welches von beiden tätig war.
Eine stolz getragene Niederlage ist auch ein Sieg.
Nicht was wir empfinden, sondern was wir erleben, was wir empfinden, macht unser Schiksal aus.
Wie teuer du eine Illusion auch bezahlt hast, du hast doch einen guten Handel gemacht.
Gelassenheit ist eine anmutige Form des Selbstbewusstseins.
Nenne dich nicht arm, weil deine Träume nicht in Erfüllung gegangen sind; wirklich arm ist nur, der nie geträumt hat.
Wer Geduld sagt, sagt Mut, Ausdauer, Kraft.
Ohne Phantasie keine Güte, keine Weisheit.
Geborgenheit und Frieden kannst du nur haben, wenn du sie geben kannst.
Wenn die Zeit kommt, in der man könnte, ist die vorüber in der man kann.
Am Ziele deiner Wünsche wirst du jedenfalls eines vermissen: dein Wandern zum Ziel.
__________
Worte, sie stärken — Weisheiten für den Augenblick
Herausgegeben von Iris Seidenstricker
144 pag., kleine paperback; Oktober 2008
Deutscher Taschenbuch Verlag, München
ISBN 978-3-423-34503-3; Prijs € 4,95
Die prijs geldt in de gehele Bondsrepubliek Duitsland
In Nederland: Boekhandel Die Weisse Rose, Amsterdam
____________
Afbeeldingen
1. Detail van de voorzijde van een latere uitgave van de Aphorismen van Marie von Ebner-Eschenbach.
2. Schrijfster Marie von Ebner-Eschenbach.
3. Voorzijde van de dtv-pocket met de internationale verzameling aforismen, onderverdeeld in thema-hoofdstukken.