Tweemaal Het Zwanenmeer
Zondag 21 januari presenteert de televisiezender BBC1 vanaf 16:15 uur twee programma’s met Het Zwanenmeer van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893). Het eerste programma duurt een half uur en behandelt de inhoud en tevens bijzonderheden van dit ballet. Darcey Bussel, prima ballerina van The Royal Ballet in Londen vertelt erover, en er worden hoogtepunten getoond uit een voorstelling met de befaamde Italiaanse danser Roberto Bolle (geb. 1970) (1). Verder worden er kinderen van de Royal Ballet School ten tonele gevoerd en komen er fragmenten aan bod uit een productie van de (Kirov-)balletafdeling in het Mariinsky-Theater van het Russische Sint Petersburg.
Om 16:45 uur, direct in aansluiting op het documentaire gedeelte, volgt de uitzending van een registratie van Het Zwaneneer, in de uitvoering door het Kirov-Ballet met het orkest van het Mariinsky Theater onder leiding van Valery Gergiev. Prima ballerina in deze voorstelling is Oeljana Lopatkina (geb. 1973), die niet alleen de (dubbel)rol in Het Zwanenmeer veelvuldig heeft vertolkt — en vanaf 1990 vooral met dit ensemble —, maar die tevens vrijwel het gehele balletrepertoire voor haar type beheerst.
Invloeden
Met Het Zwanenmeer, een dansfestijn voor groot en klein, zet Tsjajkovski de traditie voort die was gevestigd door twee Franse componisten. Ten eerste door Adolphe Adam (1803-1856), die zijn faam vooral te danken heeft aan Giselle (1841) en in wat mindere mate aan Le Corsaire (1856), dat eveneens in onze tijd nog wel wordt opgevoerd en vervolgens, via onder meer de klassieke muziekzender Mezzo, wordt uitgezonden. Veel minder bekendheid in deze categorie geniet zijn ballet Faust (1848). Eenzelfde belangrijke rol in Tsjajkovski’s componeren in deze discipline is vervuld door Léo Delibes (1836-1891) die grote bekendheid heeft verworven met vooral Coppélia (1870), maar ook door Syliva (1876).
Romantiek en liefde
Tsjajkovski heeft met Het Zwanenmeer de basis gelegd voor een eigen Russisch ballet. Dat is niet in de laatste plaats te danken aan de vakkennis en de sterk romantische inslag van de componist, geheel in de trant van het (romantische) sprookje. De sterk aansprekende walsen en de meeslepende andersoortige dansritmen, die reminiscenties oproepen aan Russische volksmelodieën, hebben zonder twijfel ook even sterk bijgedragen aan de populariteit, die Het Zwanenmeer ten deel gevallen is. Volgens diverse balletdeskundigen is dit met romantiek en liefde doordrenkte ballet het meest populaire in
deze kunstdiscipline, niet alleen in Rusland, maar over de gehele wereld.
Bijzonderheden
Van Het Zwanenmeer zijn in het laatste kwart van de negentiende eeuw twee versies voorgesteld. De eerste ging in première op 20 februari (2) 1877 in het Bolsjoj (= Grote) Theater, Moskou, in een choreografie van Wenzel Reisinger; de tweede première was op 15 januari (2) 1895 in het Marientheater van Sint Petersburg, met de choreografie van Marius Petipa en Lev Ivanov. Van de muziek van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski voor dit ballet, opus 20, is in 1882 nog een orkestsuite vervaardigd, bestaande uit zes nummers.
Het verhaal wordt wel nader in het documentaire gedeelte van de televisie-uitzending verklaard, en de uitvoering van het ballet laat op dat punt ook niets aan duidelijkheid te wensen over.
*****
(1) Roberto Bolle speelde de rol van Tadzio — en dat zal niemand verbazen die de filmversie van Visconti heeft gezien en nu de foto van deze Roberto bovenaan bekijkt — in de opera van Benjamin Britten (1913-1976) Death in Venice, opus 88 uit 1973, naar het verhaal van Thomas Mann Der Tod in Venedig. Vanaf 1996 is Roberto Bolle eerste danser van het Ballet van de Scala van Milaan. Voor hem werden bijzondere (versies van) balletten gecreëerd, zoals Het Zwanenmeer door Derek Deane, leider van het English National Ballet. In 2000 heeft het hoofd van het Ballet van de Weense Staatsopera, Renato Zanella, een ballet voor Roberto Bolle gemaakt op de muziek van Mozarts Ave Verum. Als je naar gegevens zoekt van dit 1.90 m lange wonder aan spieren en pezen — kortom: naar de incarnatie van mannelijke schoonheid —, kom je qua fotomateriaal zowel terecht op een site met de niet verwondering wekkende naam Girl Power, alsmede op Gay-tv, en daarover mag men, zeker in de gegeven context, al evenmin verbaasd zijn.
(2) 20 februari 1877 is de datum in de oude tijdrekening (van de Juliaanse kalender); naar onze (Gregoriaanse) datering zou dat 4 maart van dat jaar worden, en 15 januari 1895 wordt dan, logischerwijze, 27 januari.
*****
Afbeeldingen
1. Roberto Bolle, topdanser en superman.
2. Tsjajkovski-portret door E. Winkler.