Producten van de Arnhemsche Fayencefabriek in het Nederlands Tegelmuseum

In het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo is tot en met 21 juni een staalkaart te zien van producten die in Arnhemsche Fayencefabriek gemaakt zijn: kunstaardewerk, luxe gebruiksvoorwerpen en gedecoreerde serviezen uit de particuliere collectie van Benno Steenaert. Zeer opmerkelijk zijn twee tegeltableaus uit de vaste opstelling van het Nederlands Tegelmuseum, die in 1932 zijn gemaakt naar aanleiding van het 25-jarig jubileum van de Fayencefabriek. De tableaus, geschilderd door Willem Hartgring, geven een fraai beeld van het werk in de Nederlandse aardewerkindustrie. Enkele jaren na het jubileum sloot de fabriek haar poorten.

Voorgeschiedenis (1895-1907)
De oprichters van de Arnhemsche Fayencefabriek, de broers Klaas (1876-1943) en Jacob Vet (1880-1924), werden in Purmerend geboren. In 1896 werd daar een plateelbakkerij opgericht door de weduwe N.S.A. Brantjes, waar de gebroeders vanaf 1898 als plateelschilder gaan werken, evenals een jongere broer Jan (1882-1910), die zich meer als zakelijk talent zou ontpoppen.
Klaas en Jacob startten in september 1903 samen een eigen plateelbakkerij ‘Purmerend’. In 1906 brandt de fabriek af, waarna de broers besloten een nieuwe fabriek in Arnhem te beginnen.

Art nouveau (1907-1917)
Bij de oprichting van de nieuwe Fayencefabriek in Arnhem door de broers Jacob en Klaas Vet namen zij alle modellen mee die zij in Purmerend hadden uitgebracht. Ook de ontwerper Dirk Straus kwam mee vanuit Purmerend. Hij ontwierp de lineaire decors op matglazuur, met gestileerde bloemmotieven, die volledig werden aangepast aan de vorm van het sieraardewerk.
Een andere ontwerper van de nieuwe fabriek was de plateelschilder Philip Lagrand, eveneens uit Purmerend, die verantwoordelijk was voor de donkere decors in de stijl van de Haagse plateelbakkerij Rozenburg. Hij bleef slechts kort in Arnhem. De derde ontwerper die uit deze periode bekend is, Philip van Praag, ontwikkelde een strak geometrisch decor met groene, bruine en zwarte lijnen tegen een witte achtergrond. Verder was hij waarschijnlijk verantwoordelijk voor een hele reeks ‘Perzische’ decors.

‘Gouds plateel’ (1917-1928)
In 1917 kwam Willem Hartgring naar de Arnhemsche Fayencefabriek als ontwerper van decors. Hartgring (1874-1940) was in 1889 begonnen als plateelschilder bij de Haagsche plateelbakkerij Rozenburg, waar hij vanaf 1900 ook de porseleindecors schilderde. In 1907 stapte hij over naar de Plateelbakkerij Zuid-Holland in Gouda. Gedurende deze periode sloten de decors op de Arnhemse ontwerpen nauw aan bij het Gouds plateel. Sommige decors gingen ook rechtstreeks terug op eerdere Goudse ontwerpen van Hartgring. De zorgvuldige eenheid tussen vorm en decor uit de voorgaande periode werd losgelaten; de decoratie werd geleidelijk aan losser en belangrijker dan de vorm. Opvallend is dat het assortiment in deze tijd veel luxe gebruiksaardewerk bevat, zoals een likeurstel of een tabaksstel. Voorheen bestond de productie vooral uit sieraardewerk (vazen) en serviezen.

Crisisjaren en sluiting (1928-1934)
De economische crisis na 1928 bracht in het hele land de industrie voor sieraardewerk in grote problemen. Om op de kosten te besparen werd vooral bezuinigd op de arbeidsintensieve schilderafdelingen. Het aardewerk werd nu gedecoreerd met een egaal gespoten glazuur, voorzien van druipglazuren of van marmerdecors. Voor dit aardewerk werden ook nieuwe, passende vormen ontworpen.
In de laatste periode voor de sluiting van de fabriek in 1934 werd aardewerk gedecoreerd met ‘koudlak’. Dat wil zeggen dat het ontwerp rechtstreeks op de scherf geschilderd werd, en niet meer geglazuurd of gebakken. Op de onderkant van dit aardewerk staat het stempel ‘semi plateel’.

Nederland Tegelmuseum
Het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo ligt aan de rand van bos en hei, midden op de Veluwe. Het museum, dat een van de grootste verzamelingen Nederlandse wandtegels en tegeltableaus beheert, is vanaf dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur geopend; op zaterdag, zondag en feestdagen van 13.00 – 17.00 uur.

Afbeeldingen:
– Eén van de tegeltableaus uit de vaste opstelling van het Nederlands Tegelmuseum, die in 1932 gemaakt zijn ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de Fayencefabriek.
– Jugendstilvazen naar een ontwerp van Dirk Straus (1884-1963).