Colette, une femme libre (2) woensdag herhaald op TV5 Monde

Politiek in plaats van cultuur
De politiek haalt veel overhoop, veelal in de slechtst denkbare zin, en derhalve gebeurt dat ook met ingeroosterde films via televisiezenders als de dames en heren uit de politiek menen dat ze belangrijker zijn dan een cultureeltelevisieprogramma en een hele avond tot brakens toe hun eigen grootheid den volke willen ‘verkopen’. En als het niet van bovenaf min of meer wordt opgelegd, zijn er altijd wel televisiebazen te vinden, die een wit voetje willen halen bij de (toekomstige) machthebbers en daarom maar geheel eigener beweging het voorgenomen, en inmiddels ruim aangekondigde, programma uitstellen of helemaal terzijde schuiven. Dat laatste is bij het tweede deel van de film Colette, une femme libre, gelukkig niet het geval.

Zondag jongstleden zou ’s avonds het tweede deel van de film in kwestie worden uitgezonden, en het uitvallen van die twee uur verfilmde literatuur in meer dan één opzicht valt te betreuren, doch is in dit specifieke geval veel minder erg, doordat er eveneens van tevoren twee herhalingen waren gepland: een voor dinsdag 24 april om 18:25 uur en dan nog eens woensdag 25 april in de middag, vanaf 14:00 uur, beide keren op TV5 Monde. De uitzending via TV5 Monde heeft in principe de beschikking over Nederlandse ondertitels. [1]

Het leven gaat voort
Colette was in het eerste deel van de film reeds van ‘Willy’ — burgerlijk: Henri Gauthier-Villars — gescheiden (1907), en daarna werd ze tal van keren opnieuw verliefd, maar na verloop van tijd — na het overlijden van haar moeder in 1912 — trouwde ze met Henry de Jouvenel, die net als zijn voorganger een briljant journalist was en hoofdredacteur van Le Matin, waaraan Colette zelf regelmatig bijdragen leverde. Al snel, in 1913 is er een dochtertje geboren: Colette de Jouvenel, die door de schrijfster echter ‘Bel-Gazou’ werd genoemd. Alles leek beter dan in he eerste huwelijk, doch reeds aan het begin van de ‘grote oorlog’ is manlief in de politiek gegaan en dat betekende, bijna vanzelfsprekend, dat hij zijn echtgenote heeft verwaarloosd.

Literaire en journalistieke verscheidenheid
In de wereld van de belletrie heeft men sedert tien jaar kunnen kennis nemen van Colette’s kennen en kunnen naast haar theatrale capaciteiten, die ze op tal van fronten heeft laten zien. In 1904 was haar Dialogues de bêtes verschenen, gevolgd door enkele andere boeken die niet onopgemerkt waren gebleven. In tal van culturele disciplines voelde ze zich thuis en dat blijkt ook uit haar tekst voor de Parijse Opéra L’enfant et les sortilèges [2], die ze in het begin van de Eerste Wereldoorlog aan de directeur van dat instituut ter hand gesteld heeft. Gedurende die jaren van regeringsgekte (in diverse Europese hoofdsteden), met als direct gevolg een vloedgolf van nodeloos en volstrekt nutteloos geweld, bezoekt Colette haar man Henry de Jouvenel, die in Verdun is gelegerd, en schrijft ze enkele berichten van het front voor de krant.
Ook zulke artikelen, die beslist geen brieven van een nutteloze toeschouwer zijn geworden, passen in het kader van de in eerste instantie tweeledige basis voor haar schrijven: uiterste zinnelijkheid naast zintuiglijkheid, de nadrukkelijk geprononceerde elementen van Colette’s levensgevoel. Het verwoorden daarvan geschiedt echter niet zelden na reflectie van dat eigen gevoel, waardoor haar literaire, en deels ook haar journalistieke werk, een spel met woorden, die tevens uitdrukking geven aan het ware wezen. En dat geheel eigene heeft soms voor flink wat ophef gezorgd. Niet alleen heeft ze sensatie veroorzaakt met hier en daar naaktscènes te spelen, maar tevens door het ongedwongen uitbeelden van lesbische situaties, onder meer in variété-optredens. Voor variatie(s) in de bestaande sfeer die voor veel komedianten, ook in de theaters in de Franse hoofdstad langs lijnen van geleidelijkheid verliep, heeft ze dus wel degelijk gezorgd, al dan niet met extase.

Nieuwigheden
In 1916 heeft Colette haar journalistieke carrière voortgezet, doch nu, uitgerekend als theatercritica. Daarnaast bleef ze echter wel boeken publiceren: in 1920 werd dat onder meer het al snel beroemde Chéri. In het jaar daarop volgend is Colette onderscheiden met een benoeming als ‘chevalier de la Légion d’Honneur’ [2]. Van de roman Chéri werd een adaptatie voor het toneel gerealiseerd, die de auteur zelf ter hand heeft en daarin is bijgestaan door Léopold Marchand. In het Théâtre Michel heeft de opvoering, eveneens in 1921, plaatsgehad.
Het volgende jaar heeft de schrijfster een reis naar Algerije ondernomen, waardoor ze minder heeft kunnen doen aan haar primaire werkzaamheden. Wel verscheen er opnieuw een Claudine-deeltje: La Maison de Claudine. Het jaar 1923 is een zeer bewogen periode geworden: Colette heeft het weer eens veelzijdig druk gehad. Haar voor het toneel aangepaste roman La Vagabonde uit 1910 is in het Parijse Théâtre de la Renaissance gespeeld, en vervolgens ging Colette op tournee om zelf de rol van Chéri te vertolken. En laten we ook niet vergeten dat ze nog in datzelfde jaar haar huwelijk met Henry de Jouvenel heeft laten ontbinden. In 1924 heeft ze — nu ze geen voeling meer met Jouvenel had — ook de medewerking aan Le Matin gestaakt. Maar een krantenvrouw is ze gebleven door bijdragen te leveren aan Le Figaro, Le Quotiodien, L’Éclair en andere periodieken.

Theateroptredens en filmdialogen
In 1925 ging Colette weer op tournee, nu om in de theaterversie van Chéri niet meer de protagonist uit te beelden, maar de figuur van Léa. In dat jaar is eindelijk de korte opera L’Enfant et les sortilèges van Maurice Ravel [3] op Colette’s libretto, uitgevoerd. Colette ontmoette Maurice Goudeket [4]. Het jaar daarna kocht ze een huis in Saint-Tropez en trad ze in Monte-Carlo op als La Vagabonde. In 1927 heeft ze maar weer iets nieuws ondernomen: ze organiseerde een hele reeks conférences in Frankrijk en daarbuiten.
Vanaf 1929 reisde ze opeens veel, naar Berlijn, en heeft ze een cruise op de Noordzee gemaakt. Ook nam ze de tournee haar voordrachten weer op en presenteerde ze deze op diverse plaatsen in het buitenland. Nadat La Vagabonde is verfilmd in 1930, heeft Colette in het jaar daarna haar intrek in het Claridge Hotel genomen. Tijdens een van haar reizen heeft ze haar kuitbeen gebroken.
Toen gooide ze het maar weer eens over een andere boeg: in 1932 opende ze in de rue Miromesnil een winkel in schoonheidsproducten, maar een jaar later was ze opnieuw druk in de weer met de pen, eerst schreef ze de dialogen voor Lac aux Dames, een film van Marc Allégret (1900-1973) en verscheen ze weer met theaterkritieken in de krant; in 1934 werden het, naast twee nieuwe boeken, en de dialogen voor Divine van Max Ophüls (1902-1957).

Derde huwelijk
Tien jaar nadat ze hem voor het eerst heeft ontmoet, is Colette met Maurice Goudeket in een relatief grote huwelijksboot, de Normandie, gestapt en naar New York gereisd. Die verbintenis werd haar derde onderneming van dien aard. Haar tweede echtgenoot is in hetzelfde jaar gestorven. Tal van films of toneeladaptaties naar boeken van Colette werden in de verolgperiode gerealiseerd en de schrijfster is weer met eerbetoon overladen, in België (Académie royale) en in eigen land. In 1938 heeeft ze haar huis in Saint-Tropez weer van de hand gedaan en zich definitief metterwoon gevestigd in de rue Beaujolais.
Maurice Goudeket is aan het einde van het tweede oorlogsjaar, in december 1941 gearresteerd door de Duitsers, maar in februari 1942 weer vrijgelaten.
Colette kreeg wat fysieke ouderdomsverschijnselen, zoals artrose van beide heupen, waardoor ze veel vaker was aangewezen op een divan, waar ze haar lichaam kan strekken, maar ze is als een bezetene verder blijven schrijven.

Laatste decennium
In 1945 is Colette in de Académie Goncourt gekozen, waarvan ze vier jaar later tot presidente werd verkozen. Vanaf 1948 verschijnen delen van haar Oeuvres complètes.
Daarna zijn weer diverse van haar literaire werken als toneelstuk opgevoerd, zoals Gigi in 1951 op Broadway. Nieuwe eerbewijzen zijn vanzelfsprekend niet uitgebleven: in 1953 kreeg ze onder meer de Grand Prix de la Ville de Paris.
Haar laatste levensjaar wordt gekenmerkt door de presentatie die de cineast Claude Autant-Lara (1901-2000) heeft gemaakt op basis van Colette’s boek Le blé en herbe — Als het jonge koren rijpt luidt de Nederlandse titel — en door de voorstelling van Gigi in het Théâtre des Arts. Op 3 augustus is 1954 Colette overleden. De kerkelijke autoriteiten weigerden echter een herdenkingsdienst voor de veelvuldig gelauwerde schrijfster. De overheid heeft daarop een nationale plechtigheid in de cour d’honneur van het Palais Royal geregeld. De stoffelijke resten van Sidonie-Gabriele Colette zijn bijgeze op de wijd en zijd beroemde begraafplaats Père-Lachaise in de Franse hoofdstad.

*****

[1] Zie tevens de eerste aflevering van dit artikel, in verband met de uitzending door TV5 Monde van het eerste deel van de film Colette, une femme libre, in dit weblog geplaatst op zondag 15 april onder de titel Het leven van Colette als speelfilm op TV5 Monde.
Nadere gegevens m.b.t. tot onder meer uitzendtijden zijn te vinden op www.tv5info.nl voor de Nederlandse website. Onder www.tv5.org is de Franse website te vinden.

[2] In 1928 promoveerde ze van chevalier tot officier, in 1936 is commandeur geworden, in 1953 ook nog grand officier.

[3] Zie daartoe ons artikel van zaterdag 21 april: Maurice Ravels verklanking van Colette’s L’Enfant et les sortilèges.

[4] Maurice Goudeket heeft over zijn leven met Colette gedurende de periode 1925 tot aan haar overlijden het boek Près de Colette geschreven, dat in 1956 in Frankrijk is verschenen, al snel in een Engelse vertaling, en in 1961 in het Nederlands — vertaling van K.H. Romijn: Dertig jaar naast Colette — als nummer 407 in de reeks Zwarte Beertjes van uitgeverij A.W. Bruna te Utrecht.

*****

Afbeeldingen
1. Zo gebeurt het in de fim: Roman Kolika-Trintignant als Betrand, met Marie Trintignant als Colette.
2. Henry de Jouvenel (1876-1935).
3. Colette schrijft onder toeziend oog.
4. Titelpagina van de editie uit 1948 van Chéri (1920) in de geïllustreerde reeks Le livre de demain van Librairie Arthème Fayard, Paris.
5. Maurice Goudeket (1890-?).
6. Colette omstreeks 1950.