Bruges la morte verfilmd door Roland Verhavert

Nogmaals de dode stad Brugge
Om in dit cultuurmagazine het maken van ongewenste — en vanzelfzprekend onbedoelde — stiefkinderen in de kunsten zo goed mogelijk te vermijden, nemen we de draad van het ‘dode Brugge’ hier nog een keer op, en wijzen we op het bestaan van de film Brugge, die stille, in 1981 gerealiseerd door Roland Verhavert (geb. 1927). Het scenario, naar de bewuste roman van Georges Rodenbach, is van Theodor Louis en Roland Verhavert. De actrice Eve Lyne speelt de dubbelrol van de overleden geliefde echtgenote Blanche Viane en dier ‘evenbeeld’, weduwnaar Hugues Viane wordt hier vertolkt door de acteur Idwig Stephane. Deze film is opgedragen aan de Duitse regisseur/acteur Helmut Käutner (1908-1980).

Muziek
De voor deze film gebruikte muziek stamt van Claude Debussy (1862-1918) en wordt gespeeld door het Orchestre Philharmonique de Liège, onder leiding van de toen vaste dirigent van dit ensemble, Pierre Bartholomée. Iemand die de film heeft gezien en de muziek goed heeft beluisterd, zou daarna de opera van Erich Wolfgang Korngold [1] moeten horen om de parallellen en contrasten, de overeenkomsten en de verschillen in karakter te kunnen waarnemen. Daarbij mag uiteraard niet worden vergeten dat de muziek in de film niet als filmmuziek is gecomponeerd, maar de opera van Korngold wel degelijk als een conglomeraat van diverse muziekdramatische uiting met betrekking tot de handelingen “in dieser toten Stadt” en de sfeertekeningen van de stad Brugge, die allengs de representatie gaat vormen van al hetgeen in het leven van de protagonist Hugues Viane voorvalt.

De schrijver Georges Rodenbach
De auteur, in 1855 in het Vlaamse Doornik geboren, studeerde aanvankelijk rechten in Gent, maar had het gevoel dat het Frans zijn voertaal zou moeten worden als hij zijn gevoelens in geschrifte zou willen verwoorden. Dat deden tal van andere Vlamingen in en omstreeks die periode immers eveneens. Toen Georges Rodenbach begon te schrijven, liep de periode van het naturalisme, met als belangrijkste representant Émile Zola (1840-1902), in Frankrijk op zijn laatste benen.
In die dagen was Parijs ’s werelds metropool als het om alle vormen van kunst ging, en daarom vertrok Rodenbach in 1887 vanuit Gent — waar hij met zijn Franstalige bundels gedichten [2] van zich had doen spreken, evenals door zijn medewerking aan het tijschrift La Jeune Belgique — naar die grote stad aan de Seine in het land van Marianne, waar hij in contact kwam met Stéphane Mallarme [3] en Joris-Karl Huysmans (1848-1907), die beiden geïmponeerd waren door Rodenbachs schrijfkunst. Hij overleed te Parijs in 1898.

De roman Bruges la morte
De roman van Georges Rodenbach, Bruges la morte, die voor het eerst is uitgekomen in 1892, was in een Nederlandse vertaling van Marjolijn Jacobs en Jolijn Tevel verschenen in 1978 bij uitgeverij P.N. van Kampen te Amsterdam in samenwerking met de Standaard Uitgeverij te Antwerpen. In het jaar dat de film gereed gekomen is, is van het vertaalde boek een tweede druk uitgekomen als filmeditie met 17 kleurenfoto’s.
Het oorspronkelijke boek is voor het eerst in 1892 te Parijs verschenen en had een enorm succes. Maurice Maeterlinck (1862-1949; Nobelprijs Literatuur 1911) was er zeer van onder de indruk en het heeft zijn verdere werk duidelijk beïnvloed.
De stad Brugge moet eigenlijk worden gezien als de ware protagonist van de roman, waarin zich in wezen een menselijke tragedie afspeelt, die ‘voortborduurt’ op een daaraan voorafgegane tragedie: een boek vol dramatiek, waarin de ‘dode stad’ Brugge vol torens en klokken en met zoveel zwanen in de grachten als decor voor een droomwereld kan dienen, passend in de nieuwe stroming van de kunsten in die periode: het symbolisme. Er worden in het boek diverse toespelingen gemaakt op een soort geheime binding tussen zielen en voorwerpen, die in het decor van zo’n dode stad een extra dimensie krijgt toebedeeld.
In 1914 verscheen er opnieuw een uitgave van Bruges la morte in Parijs, en in 1925 nogmaals, toen als onderdeel van de Œuvres van de imiddels alweer 27 jaar eerder overleden Georges Rodenbach.

*****

[1] Zie daartoe ook onze bijdrage van zondag 6 mei, en de voorbeschouwing van Erik Schoonhoven over de lezing, op 22 mei aanstaande te Antwerpen, over de dichter Marino Moretti en zijn ‘binding’ met het boek Bruges la morte.

[2] De bundels van Georges Rodenbach zijn Le Foyer et les Champs (1877) en Les Tristesses (1879), La Mer élegante (1881), Vers d’amour (1884), en La Jeunesse blanche (1886); en dan nog La Belgique historique 1830-1880 (poème historique, 1880)

[3] Zie van en over deze dichter ons artikel van dinsdag 6 februari 2007: Stéphane Mallarmé — een tegenstem temidden van ontstemming. Op vrijdag 16 maart hebben we Mallarmé’s gedicht Tombeau, ter nagedachtenis van de collega-dichter Paul Verlaine afgedrukt. Verder kunt u Stéphane Mallarmé tegenkomen in ons webtijdschrift in artikelen over Maurice Ravel (donderdag 22 februari), Claude Debussy (maandag 26 februari), op woensdag 21 maart in een bijdrage over de dichter Stuart Fitzrandolph Merrill, in een toelichting bij het gedicht Spring van Lord Alfred Douglas (maandag 2 april), en dan nog in verband met de componiste Lili Boulanger (in onze bijdrage van vrijdag 13 april).

*****

Afbeeldingen
1. Regisseur Roland Verhavert met actrice Eve Lyne. Zij bespreken een scène voor de film Brugge, die stille.
2. Auteur Georges Rodenbach (1855-1898).
3. Omslag van de Nederlandse filmeditie van het boek Brugge, die stille (1981).