“Ich betrachte die Musik als die Wurzel aller übrigen Künste.” Dat was de opvatting van de dichter Heinrich von Kleist (1777-1811), en deze mooie uitspraak is in 1912 als motto meegegeven op de allereerste pagina na het schutblad in het eerste deel van een reeks boeken die onder de verzamelnaam Hauskunde werden gepubliceerd door de uitgever W. Spemann in Stuttgart: Das goldene Buch der Musik dat de ondertitel Eine Hauskunde für Jedermann meekreeg. Het betreft hier echter een reeds “durchgesehene und ergänzte neue Auflage”. Doordat veel uitgevers in die tijd, zelfs die met een op andere momenten sterk ontwikkelde Deutsche Gründlichkeit, net niet voldoende data in tal van boeken hebben afgedrukt, en zo valt het ook niet direct na te gaan wanneer exact de eerste editie is verschenen. Sommige antiquariaten noemen het jaar 1900, maar maken in hun context niet duidelijk of dat jaartal de eerste dan wel de tweede druk betreft. En de mededeling van de uitgever op het titelblad dat het om een “durchgesehene” editie gaat, vertelt evenmin met een zekerheid van een wet van Meden en Perzen dat het (om een andere dan) de tweede druk gaat.
Klein, dik boek
In het voorwoord schrijft Die Verlagbuchhandlung van het lexikon: “Dieses kleine dicke Buch bittet um Einlaß in jedes deutsche Haus, in welchem Musik getrieben wird.” Het telt 976 pagina’s, de tekst is verdeeld over twee kolommen en er zijn zeer veel illustraties — een kleine vijfhonderd — op speciaal papier, tussen de tekstpagina’s ingevoegd. En ook daaraan
is bijzondere aandacht besteed: we vinden er tal van portretten, welke in die periode niet in andere lexica voorkwamen. Het boek is opgezet volgens een goed doordacht systeem van niet alleen maar van de eerste tot de laatste bladzijde alfabetisch gerangschikte informatie. De eerst zeshonderd pagina’s behelzen een systematisch ingericht lexicon, en daarop aansluitend zijn er twee hoofdstukken in de bekende rangschikking opgenomen: het eerste over toen eigentijdse toonkunstenaars door Dr. Leopold Schmidt [1], het tweede is een Künstler-Lexikon van Otto Hollenberg.
Hier en daar wordt het boek via antiquariaten op het internet ook nu aangeboden.
Enige tijd geleden liep ik weer eens een frequent door mij bezocht antiquariaat in mijn woonplaats binnen, waar één van de eigenaren op dat moment achter de toonbank bezig was met het legen van enkele net gearriveerde dozen vol met boeken. Op het moment dat hij me zag, stak hij me dit lexicon toe, met de woorden: “Een aardig boek over jouw vak, maar helaas is de rug er af.” Die rug zat nog in de doos en die kreeg ik dus ook mee. Thuis heb ik er, met enige trucjes, weer een geheel boek van weten te maken, met in de kast een zichtbare, iets donkerder rug maar toch ook met een, weer ander, Jugendstil-ontwerp dan op het voorplat.
U raadt het vast al wel: ik hoefde slechts 50 cent te betalen.
__________
[1] In het lexicongedeelte wordt de samensteller zelf, ook componist en met heel veel andere functies binnen het Duitse muziekleven, niet genoemd, maar in het toentertijd concurrerende Musik-Lexikon van Hugo Riemann staat, in de zevende editie van 1909, flink wat informatie over deze Leopold Schmidt, onder meer dat hij in 1860 is geboren. In het artikel in Riemann wordt eveneens gerefereerd aan de medewerking die Leopold Schmidt heeft verleend aan Das goldene Buch der Musik, en daarin wordt het jaartal 1899 voor de eerste druk vermeld.
Leopold Schmidt was een, alleen al op het gebied van de klassieke muziek, zeer veelzijdig man: dirigent, componist, muziekleraar, muziekreferent van het Berliner Tageblatt, en nog veel meer. Hij schreef biografieën over diverse componisten (Haydn, bij voorbeeld) en verzorgde ook edities van Brieven, zoals van Beethoven (1908) en Brahms (1909).
__________
1. Jeugdportret van de dichter Heinrich von Kleist (1777-1811).
2. Voorplat van Das goldene Buch der Musik, editie 1912.