Een fenomenale cri d’angoisse: 150 Jaar Louis Baretta in Veurne.

Dames en heren, trouwe rond1900-fanaten, allen hier virtueel aanwezig: het is Veurne gelukt! Min of meer dan toch. Eerder besprak ik in een aankondiging de ‘moeite’ die de Vlaamse stad Veurne zich in het verleden troostte om Louis Baretta te promoten. Even kort recapituleren: Louis Baretta (1866-1928) was een bij leven en dood miskende peintre maudit, die zijn getormenteerd leven volledig aan de kunst wijdde. De schilder speelde een niet te onderschatten rol in de avant-gardistische Brusselse kunstkringen van het fin de siècle. Bijvoorbeeld in Voorwaarts en Les XX, voor hij zich als asceet terugtrok uit het openbare leven. In de eerste helft van de twintigste eeuw verwierf Veurne wat er overbleef van het oeuvre van deze Brusselse symbolist, maar, en dit moet gezegd worden, verwaarloosde dit prachtige geschenk. Baretta’s kunst, en hier citeer ik de tentoonstellingscatalogus, is de ‘geborstelde schreeuw van een vereenzelvigde misantroop’.  Deze cri d’angoisse werd geboren uit een innerlijke psychologische strijd en uit het verzet tegen de maatschappij en de tijdsgeest, die de streng gelovige Baretta als decadente uitwassen beschouwde. Baretta’s kunst is inhoudelijk en vormelijk vooruitstrevend; een etherisch coloriet verbindt de morose zelfportretten en de beeltenissen van Baretta’s idolen (Christus, Baudelaire, Verlaine, Beethoven) met bijzonder gruwelijke taferelen van mystiek lijden, zodat de toeschouwer beseft: dit alles is het product van één en dezelfde artiest.

Ter gelegenheid van Baretta’s 150^ste verjaardag in 2016, organiseert Veurne, naast enkele activiteiten rond Baretta’s artistieke nalatenschap, een overzichtstentoonstelling die in intieme kring geopend werd op vrijdagavond 30 september. Het vijftiende-eeuwse Spaans Paviljoen in Veurne beschutte een beperkt publiek voor de koude en natte avond. De middeleeuwse gelagzaal van het Paviljoen, waar de kunstwerken worden geëxposeerd, bewijst zich een toepasselijke tombe voor de gekwelde mysticus Baretta: een mooi graf voor een eenzaam einde. Ghislain Potvlieghe, biograaf van de schilder, deed Baretta herleven door een contextualisering van de kunstenaar en zijn milieu te verschaffen, aangevuld met stemmige voordrachten uit de heruitgegeven biografie Kunstschilder Louis Baretta 1866-1928. Even terzijde: deze biografie is een belangwekkend werk, een echte must have, waarin de auteur zijn kennis van de cultuur, kunst en literatuur van het Europese fin de siècle inzet om Baretta’s leven en werk te duiden. Kopen die handel, en dan niet in de boekenkast dumpen als uiting van uw verfijnde en grillige smaak (u houdt niemand voor de gek!), maar ook écht lezen, want de biografie leest als een roman, zoals het hoort.

Na het formele gedeelte van de avond werd het publiek ontketend en losgelaten op
de voorstelling. Baretta’s kunst werd door de aanwezige Veurnse gemeenteambtenaren, cultuurkikkers en sympathisanten, waarin mijn jeugdige presentie een unicum was, slechts met een half oog bekeken, het buffet had meer succes, maar ik hoorde Baretta’s doeken krijsen, sméken om aandacht. Het zweet stond me in de handjes, om eindelijk de Brusselse meester te ontmoeten. Via het medium van schildersdoek en olieverf, maar toch. Wat een wrede, smartelijke pracht! De expo vertoont zo’n 35 kunstwerken, wat tot dusver misschien wel de meest complete retrospectieve van Baretta is. Dat deze eenmalig is, is spijtig, maar dankzij haar doordachte inrichting is de expositie een uitgelezen kans om kennis te maken met al de facetten van Baretta’s oeuvre: zowel bekend als minder bekend werk. Reeksen zelfportretten, portretten, schetsen en etsen, Christusfiguren en andere mystieke taferelen worden tentoongesteld. Uit louter persoonlijke voorkeur werd ik aangetrokken door Baretta’s zelfportretten en Christusfiguren. Het is al even geleden dat er rillingen (van artistiek genot? van wilde angst?) over mijn rug rilden, maar op deze herfstavond, afgesloten van de wereld in de gotische donjon die het Veurnse stadhuis is, was ik als een kind bevangen door Baretta’s sublieme waanzin. Kortom: Veurne bezit een collectie Baretta’s waarvoor uw kunstminnende correspondent zijn linkerhand, of ten minste een paar vingers overheeft. Hoe toepasselijk. Waarde lezer van deze fijne blog, ik kan en wil de schoonheid van Baretta’s kunst simpelweg niet beschrijven, want het is mooi, zo mooi, ik krijg het niet gezegd. Daarom slechts één raadgeving: bezoek het Spaans Paviljoen in Veurne, en zwelg in de smartelijke grootsheid van Louis Baretta!

En dit brengt me bij een laatste verzuchting. Op zich is het opnieuw onder de aandacht
brengen van een vergeten symbolist een bewonderenswaardig initiatief. Toch keerde ik niet volledig voldaan terug naar mijn Brusselse pied-à-terre. De stad Veurne en de medewerkers hebben een tentoonstelling opgezet die onze onvoorwaardelijke lof verdient; dit betekent echter niet dat er geen verbeteringen mogelijk zijn, bijvoorbeeld voor een hypothetische retrospectieve ‘200 jaar Louis Baretta’, in 2066. Zo hoop ik dat de restauratie van Baretta’s in slechte staat verkerende werk in olieverf wordt voortgezet, zodat ook latere generaties van deze kunst kunnen genieten. In de tussentijd is het spijtig dat de huidige expositie nog geen wee weken meer duurt. Na komende 16 oktober verdwijnt de verzameling weer achter de gesloten deuren van de Veurnse gemeentegebouwen. Is Baretta’s 150^ste verjaardag niet de uitgelezen kans om een groter en meer divers publiek kennis te laten maken met het oeuvre van deze belangrijke artiest? Behoort een permanente tentoonstelling in Veurne tot de mogelijkheden? Of een rondreizende expositie door België en Nederland? En het uitlenen van de Veurnse collectie Baretta’s aan een kunstinstelling als het Mu.ZEE in Oostende of het Brusselse Fin de Siècle Museum? Waarschijnlijk niet, but I can dream, can’t I?

Afbeeldingen:

[1]= Louis Baretta, Ecce Homo
[2]= Louis Baretta, Le Christ en Croix
[3]= Louis Baretta, Madeleine 9