Er is geen beter boek om de bittere bijsmaak van de Olympische Spelen weg te spoelen. Op vleugels van Mikhail Kuzmin verscheen in 1907 en deed de gemoederen meteen hoog oplopen. Conservatieve Russen waren meedogenloos in hun oordeel over Kuzmins novelle, die draait om de seksuele bewustwording van een verlegen jongeman. De controverse laaide onder meer op omdat de hoofdpersoon, Vanya Smurov, ontdekt dat zijn liefde uitgaat naar zijn mentor Larion Dimitriyevich.
Met zijn heldere stijl – door de Russen klarizm gedoopt – beschrijft Kuzmin hoe Vanya zich bevrijd van de schaamte waarmee de ontdekking van zijn geaardheid gepaard gaat. Aangespoord door zijn leraren vindt hij in de gedachtewereld van Griekse denkers een kijk op de liefde waarin zijn gevoelens schoonheid en waardigheid hebben. Aan het slot zet hij de eerste stappen naar een leven waarin ze in vrijheid beleden kunnen worden, zodat ze niet op zijn gemoed drukken maar hem vleugels zullen geven.
En passant biedt Kuzmin een kijkje in het culturele leven rond het jaar 1900. Door de onbevangen ogen van Vanya leren we een vervlogen Sint-Petersburg kennen, maar ook het Rome en Florence van rond de vorige eeuwwisseling. Daar bezoekt de jongeling opvoeringen van Wagner en ontdekt hij de wereld van fin-de-siècle-kustenaars. Door het innemende portret van die tijd, en van de emotionele volwassenwording van Vanya, is Op vleugels nog altijd het lezen meer dan waard.
Dat Kuzmin het verhaal met zo’n inzicht en tederheid optekent, heeft ongetwijfeld te maken met zijn eigen levensweg. Toen hij Op vleugels schreef was hij, begin dertig, eindelijk met zijn homoseksualiteit in het reine gekomen. Zijn openlijk beleden geaardheid maakte hem tot een zeldzaamheid in de nadagen van het Russische Keizerrijk. Het is een klein wonder dat hij daarna het schrikbewind overleefde van de eerste Sovjet-dictators, die toch ook niet bekend stonden om hun tolerantie voor andersdenkenden. In 1936 stierf Kuzmin een natuurlijke dood in zijn thuis in Sint-Petersburg, dat intussen Leningrad was gaan heten.
Toen jaren later ook aan de Sovjet Unie een einde kwam, werd de eerste Russische vereniging ter bevordering van de homo-emancipatie opgericht. Zoekend naar een naam voor hun nieuwe organisatie, kozen de oprichters uiteindelijk voor Op vleugels. Het is een passend eerbetoon aan een grote Russische schrijver, wiens moedige en beloftevolle woorden meer toehoorders verdienen:
En de mensen ontdekten dat iedere vorm van schoonheid, iedere vorm van liefde van de goden afkomstig is, en ze werden vrij en moedig, en ze kregen vleugels.
NB: In het Nederlands verscheen Op vleugels in 1984 bij De Arbeiderspers. Daarnaast werd de novelle onlangs als Wings (Hesperus,2007) uitgegeven in een mooie Engelstalige editie, met voorwoord en introductie. Te verkrijgen bij de betere Amsterdamse boekhandel.
Waarde Kasper,
Goed dat je dit opvallende werkje aandacht geeft!
Zou Poetin weten dat er in Rusland rond 1900 naast Kuzmin nog aanzienlijk meer literaire decadenten te vinden waren? Zou hij Vsevelod Garshin, M.N. Albov, prins Golitzyn Muravlin,Leonid Andreyev, Sergey Sergeyey-Tsensky, Valery Bryosov, Andrey Bely of Fedor Sologub wel eens op zijn nachtkastje leggen denk je?
Het zou me verbazen als de goede man überhaupt een boek op zijn nachtkastje heeft liggen, laat staan werk van een literaire decadent uit het pre-Sovjet tijdperk… Maar hoop doet leven, en het deed me sowieso deugd dat er in de openingsceremonie zo’n prominente rol was weggelegd voor Tsjaikovski’s muziek.