Ik was onlangs in Wenen in het huis van Sigmund Freud aan de Berggasse. Een beetje een bedevaartsoord is het wel! Wanneer je het trappenhuis beklimt, bekruipt je het gevoel dat hier een bijzonder mens woonde, maar bij aankomst in het ‘heilige der heiligen’ is dat gevoel meteen verdwenen. Het Freud Museum blijkt een uiterst efficiënte onderneming te zijn, waar de belangstellenden eerst een historische film over Sigmund, de familie en bekenden mogen bekijken om vervolgens in het pièce de résistance te geraken, de behandelkamer van de grote psychiater. De ruimte wordt opgesierd door allerlei kunstwerken en natuurlijk door de sofa, waar veel Weense dames hun erotische fantasieën op de meester loslieten.
In het onlangs verschenen boek De dood van Sigmund Freud – Het vitale belang van Freud voor onze tijd geeft de Amerikaanse Freud-kenner Mark Edmunson een aardige inkijk in de dagelijkse gang van zaken in het huishouden van de familie en beschrijft tegelijkertijd de ontwikkeling van Freuds denken over macht en de opkomst van het nazisme. De eerste confrontatie van de familie met de Hitler-aanhang lijkt een aardige anekdote, ware het niet dat de ondertoon al enige zorg verraadt over de uiteindelijke afloop. In de lente van 1938 bezocht een stel jonge nazi’s de Joodse familie Freud voor de eerste maal in de Berggasse. Martha Freud, die haar echtgenoot niet wilde storen, stopte de kerels wat geld toe en probeerde het stel de deur uit te werken. Maar wat ze vreesde, gebeurde: Freud trad binnen en bekeek de jongens met gesublimeerde woede, waarna de mannetjes zich spoorslags uit de voeten maakten. Volgens Edmunson bleef Freud zo kalm, omdat hij wist wat er gaande was onder de massa’s die zich tot het nazidom bekeerden. Vanaf zijn vijftigste levensjaar had hij zich verdiept in de psyche van de mens en zijn verhouding tot macht en was tot de conclusie gekomen, dat het gros van de mensheid op een ‘platte, voor de zintuigen aangename manier’ overheerst wenste te worden. Al in 1921 had Freud in ‘Massenpsychologie und Ich-Analyse’ zich beziggehouden met de vraag wat mensen tot een massa maakt en hoe zo’n groep in bedwang zou kunnen worden gehouden. In dit boek gaat Edmunson in detail in op Freuds denkbeelden en geeft hij een boeiend beeld van de laatste jaren in Wenen
Hoewel Sigmund de drijfveren van de nazi’s als geen ander leek te begrijpen, werd het voor de familie na de Anschluss een te gevaarlijke situatie in Wenen. Op aandringen van zijn goede vrienden, prinses Marie Bonaparte en Ernest Jones, liet Freud zich overhalen om naar Londen te vertrekken, waar hij in september 1939 overleed.
Bron: de Volkskrant