Anderhalve eeuw
Nu het honderdijftig jaar geleden is dat de componist Edward Elgar werd geboren, storten allerhande media zich op dat gegeven en organiseren lezingen, wandelingen, ballonvaarten — als Gustav Holst aan de beurt is, zullen dat ook wel uitstapjes naar de Planeten worden — en wat niet al. Radiozenders beperken zich tot concerten, al dan niet met commentaren; lezingen en causerieën zullen nu wel weer door uitgevers en organisatiebureaus als een gat in de markt worden ervaren. Over de film die Ken Russell maakte, komen we in een volgende aflevering terug. Hier nu eerst maar eens enkele algemeen interessante aspecten van leven, persoonlijkheid en werk van (de latere Sir) Edward Elgar, die op 2 juni 1857 in Broadheath, in de omgeving van Worcester, het levenslicht voor het eerst op zich liet inwerken.
Jarenlang heb ik voor het tijdschrift van een onzer Nederlandse symfonieorkesten elke maand een cryptogram ontworpen dat het adjectief muzikaal meekreeg, en inhoudelijk zich uitsluitend met dat thema bezighield. Veel mooier is het uiteraard als iemand een dergelijk cryptogram kan realiseren waarin het cryptische nu juist letterlijk in de muziek verborgen zit, en er in het uiterste geval woorden ter verklaring aan te pas komen. Zo’n cryptogram componeerde Edward Elgar in 1899. Hij
zette mensen op muziek en gaf als aanduiding van elk ‘slachtoffer’ slechts dier of diens initialen of een variant van de werkelijke naam — en in één geval slechts drie sterretjes — mee, die voor de gemiddelde luisteraar uiteraard niets betekenden, maar voor ingewijden wellicht toch wat meer licht in het duister konden scheppen.
Zoon van een winkelier
Edward Elgar (1857-1934) behoort — met Benjamin Britten (1913-1976) en Frederic Delius (1862-1934) — tot de weinige, echt grote componisten van Engeland in de late negentiende en voor een deel tevens in de twintigste eeuw. Hij schreef diverse oratoria, een vioolconcert, een celloconcert, twee symfonieën, ouvertures, een serie (nog altijd befaamde) Pump and Circumstance-marsen — vijf stuks, gecomponeerd tussen 1901 en 1930 —, alsmede veel lichter klassiek werk.
Elgar werd geboren in een schitterende omgeving, die zijn manier van schrijven in hoge mate heeft beïnvloed. Zijn vader dreef een winkel waar hij boeken, muziek en muziekinstrumenten verkocht. Elgar senior was tevens organist van de katholieke kerk, en al spoedig leerde hij ook zijn zoon orgel spelen, alsmede viool. Vader Elgar zond zijn zoon desondanks naar een advocatenkantoor om er te werken, maar daar hield de jongeman het niet lang uit. Hij moest en zou componist worden.
Gevoel voor humor
Nog lang nadat hij was overleden, waren er nog steeds mensen die refereerden aan het enorme gevoel voor humor dat Elgar kenmerkte. Vaak werd er herinnerd aan een feestje dat de Elgars ooit hadden georganiseerd. Doordat er erg veel gasten waren geïnviteerd, had mevrouw Elgar besloten om een gedurende de zomermaanden leegstaand internaat af te huren.
Toen het echtpaar tot de ontdekking kwam dat er op de kamers — vanzelfsprekend — geen belletje zat, waarmee de gasten het personeel konden waarschuwen, leek het er even op of ze in verlegenheid zouden komen, maar de musicus kwam op de gedachte om al zijn gasten met een stuk speelgoed te verblijden. De plaatselijke speelgoedwinkel bleek over voldoende variatie te beschikken om het probleem te kunnen oplossen. De één kreeg een trommel, de ander een fluitje, weer een ander een ratel, en zo voort. Twee gasten kregen een trompetje met de mededeling dat de éne slechts eenmaal mocht blazen, de ander uitsluitend tweemaal. “Dan komt het meisje,” beloofde Sir Edward.
Toen de eerstvolgende ochtend het fluitje klonk, raadpleegde Elgar zijn lijstje en zei: “Dat is mevrouw W. in kamer 7.” Soms gebeurde het dat nogal wat gasten tegelijk hun instrument bespeelden, en dan was het lawaai niet van de lucht. Dat bleek voor de componist met het scherpe gehoor echter geen enkel probleem. Hij wist wie er allemaal voor het meisje ‘belden’.
Bescheiden mens
Elgar bleef een bescheiden mens, ook toen hij al beroemd geworden was. Toen hij eens, ergens op het land, in een winkel waar men hem niet kende, muziekpapier wilde kopen, vroeg de verkoper hem of hij misschien wilde proberen zelf wat te componeren.
“Nu ja, ” antwoordde de cliënt, ïk wilde zoiets eigenlijk wel eens proberen.” Daarop antwoordde de verkoper: “Wel, u zult merken dat het moeilijker is dan u denkt. Gelooft u dat maar!”
Zo vertelde de componist over een gebeurtenis, waarbij hij zelf op de eerste stoel van het orkest had gezeten. De dirigent had een erg nerveuze indruk gemaakt, het orkest èn het publiek hadden al een paar minuten gewacht, maar nog steeds begon de dirigent niet, totdat hij uiteindelijk, met luider stemme — dus ook voor het publiek hoorbaar — sprak: “Nu, meneer Elgar, als ú niet begint, dan doe ik het.”
‘Verslingerd’ aan cryptogrammen
Edward Elgar had een voorliefde voor spelletjes en puzzels. Zo was hij ‘verslingerd’ aan cryptogrammen. Zelf construeerde hij ook wel raadels, onder andere muzikale.
Op een dag zat hij aan de piano, speelde er een paar noten op en vroeg aan zijn vrouw, wie zij dacht dat dat moest voorstellen. “Ik wéet het niet,” antwoordde Alice, “maar het lijkt precies Mrs. B., die de kamer uitgaat.”
Zo zette Elgar nog een aantal mensen om in muziek, en al die onderdelen tezamen vormen het muzikale cryptogram Enigma Variations, waarmede de componist niet alleen in Engeland, maar tevens ver daarbuiten beroemd is geworden.
Muziek-uitzendingen
Op donderdagavond biedt de Duitse radiozender WDR 3 een programma in de reeks ART. Deze keer is het een aflevering met de titel Aus einer Welt von gestern — Edward Elgar zum 150. Geburtstag. Deze uitzending, een bijdrage van Nora Bauer, duurt één uur en biedt veertien kleine gedeelten uit het oeuvre van deze componist. Voor degenen, die hem niet of nauwelijks kennen, is het helemaal niet zo gek om daar eens naar te luisteren, omdat men zeker een goede indruk kan
overhouden aan de kwaliteit en de veelzijdigheid van Elgars muziek, en dan kan men de volgende dag, vrijdag 1 juni, luisteren naar de Britse zender BBC Radio 3, waar het eerste van in totaal drie concerten zal klinken in de programmareeks Performance on 3. Tom Service doet zijn naam eer aan door te zorgen voor een introductie bij de drie uit te voeren werken van Elgar, die tot zijn meest populaire behoren in het kader van de ernstig-klassieke werken, die hij heeft geschreven. Vrijdagavond tussen 20:00 uur en 21:45 uur drie werken voorgesteld: de ouverture Froissart uit 1890— “vol jeugdige exuberantie meldt BBC Radio 3” —, het fraaie en uiterst virtuoze Celloconcert uit 1919, en daarna de Eerste Symfonie in As, geschreven in 1907-08. Het programma zal voor u worden gespeeld door het Philharmonia Orchestra onder leiding van Andrew Davis; de Noorse cellist Truls Mørk zal de solopartij vertolken in het Concert voor violoncello en orkest.
(wordt vervolgd)
____________
Afbeeldingen
1. Edward Elgar doet zijn belofte gestand en probeert iets te componeren.
2. Merkteken van The Elgar Society.
3. Elgar dirigeert zelf in een radiostudio in 1919 tijdens de eerste opname, die van zijn Celloconcert wordt gemaakt met Beatrice Harrison (1892-1965). [1]
4. De Noorse cellist Truls Mørk, die de solopartij in Elgars Celloconcert zal vertolken.
__________
[1] De meeste bronnen spreken van de datum 15 november 1920 voor deze opname. The Elgar Society noemt als jaar 1919.