Taal in ballingschap
In het tijdschrift Onze Taal van januari 2007 wijdt Marc van Oostendorp onder de titel Zullen we maar weer Hebreeuws praten? een uitgebreid artikel aan de wankele positie van het Jiddisch. Dat de schrijver begint met een citaat van de winaar der Nobelprijs voor Literatuur van 1978, Isaac Bashevis Singer (1902-1991) (*) — “Het Jiddisch is een taal in ballingschap” — is niet zo verwonderlijk, omdat deze bijna zijn gehele oeuvre in het Jiddisch heeft geschreven. Hij was in Radzymin bij Warschau geboren en heeft, als zoon van een rabbi, zoveel ‘Joodse kwesties’ in alle denkbare geledingen meebeleefd, dat het ook voor de hand ligt dat er in de geschiedschrijving van de Ostjuden (dtv 30663) — met name over die in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, over de Joden en hun taal, en niet in de laatste plaats over die in Polen — veelvuldig wordt verwezen naar tal van boeken van deze Singer en, zij het minder vaak, naar die van zijn broer Israel Joshua (1893-1944), en vooral naar diens roman The Brothers Ashkenazy (1937).
Leo Rostens kleine encyclopedie
Evenals de kinderen Singer is ook de schrijver Leo Rosten (1908-1997) in Polen geboren: en wel te Lodz. Opgegroeid is hij daarentegen in een arbeiderswijk van Chicago. Enkele van zijn romans spelen zich in deze omgeving af. De humor, die hij daarin aan de dag heeft gelegd, is wel vergeleken met die van Scholem Alejchem (1859-1916) — die, afkomstig uit de Oekraïne, eveneens het leven van Joodse emigranten heeft beschreven, en zelf ook in New York is overleden — en voorts is verwezen naar de ons als Mark Twain (1835-1910) bekende Samuel Langhorne Clemens. Diverse van Rostens boeken zijn een succes geworden, maar pas zijn (New) Joys of Yiddish heeft een enorm enthousiasme bij lezers, vakmensen en bij de pers teweeggebracht: zeventien oplagen en nieuwe uitgaven heeft dat boek in de oorspronkelijke taal beleefd.
De Duitse editie hiervan, een zeer uitgebreide bewerking, die nog meer verwijzingen naar en voorbeelden uit de Europees-Joodse geschiedenis aanhaalt, is in de nieuwste versie twee maanden geleden op de markt gebracht, en biedt — zoals de ondertitel al aangeeft — veel meer dan alleen een woordenboek. Het wordt wel eens omschreven als een “vergnügliches Hausbuch”, waarin de voorgestelde Jiddische woorden niet alleen worden verklaard en met voorbeelden worden ondersteund, maar waarin evenzeer de Joodse geschiedenis en de onmiskenbare en onnavolgbare Joodse Witz, alsmede tal van folkloristische achtergronden worden belicht.
*****
(*) Meestentijds wordt als geboortejaar van Isaac Basevis Singer 1904 aangegeven, maar zijn biograaf Stephen Tree (dtv 24415) wijst er, met goede redenen, op dat het jaar 1902 toch veel waarschijnlijker is. Daarop komen we in de derde aflevering van dit artikel nader terug.
*****
Leo Rosten: Jiddisch — Eine kleine Enzyklopädie. Aktualisiert und kommentiert von Lawrence Bush; illustriert von R.O. Blechmann; Übersetzung und deutsche Bearbeitung von Lutz-W. Wolf; 638 pag., paperback. Durchgesehene Ausgabe, Deutscher Taschenbuch Verlag, München, November 2006; ISBN 3-423-20938-0. Prijs € 9,90.
(De prijs geldt in de Bondsrepubliek en bij Boekhandel Die Weisse Rose in Amsterdam.)