Twee Bach-bewerkingen en twee klassiekers
In de serie concerten die al enige tijd wordt gegeven door het NDR Sinfonieorchester, en welks onderdelen te beluisteren vallen op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, zal op maandag 5 april een gevarieerd programma worden geboden. Dirigent Alan Gilbert en zijn musici beginnen om 20:00 uur met de Toccata und Fuge d-Moll, BWV 565 in een bewerking van Leopold Stokovski (1882-1977), gevolgd door het Concert voor viool en orkest in D-groot van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893), met solistische medewerking van de internationaal vermaarde Nederlandse Janine Jansen. Een uitgebreid artikel met toelichting daarover kunt u vinden in ons artikel van 6 maart 2007 op deze site. Het derde onderdeel van het concert is opnieuw een bewerking van een stuk van Johann Sebastian Bach (1685-1750): de Fantasia und Fuge c-Moll, BWV 537 voor orkest aangepast door Edward Elgar (1857-1934). Het muzikaal cryptogram in kwestie, de Enigma-Variations, opus 36, uit 1899, van diezelfde componist besluit het concert tegen 22:00 uur. Dat enigma zou veel muziekliefhebbers, belangstellenden en geleerden over de gehele wereld gedurende de twintigste eeuw, en tot op heden, bezighouden.
Over die compositie kunt u eveneens een uitgebreid artikel met toelichting lezen op onze website in een bijdrage van 5 juni 2007. Wel willen we u daarnaast wijzen op een boek dat reeds in 2007 is verschenen over het raadsel bij uitstek dat Edward Elgar aan de (muziek)wereld heeft nagelaten. Goed dertig jaar eerder had Theodore van Houten (geb. 1952) ook reeds één en ander — in het tijdschrift Mens en melodie — aangedragen omtrent dit enigma en de oplossing ervan.
Een nieuwe oplossing van Elgars ‘raadsel’
Reeds elf decennia is Edward Elgars compositie uit 1899, die wij onder de korte, maar krachtige en goed te onthouden titel Enigma Variations kennen, het bekendste en tegelijkertijd 
meest geliefde opus van die componist. In diezelfde periode, die inmiddels meer dan een mensenleven bestrijkt, hebben velen getracht het raadsel dat in die muziek verstopt zit, op te lossen. Dat is volgens Hans Westgeest, schrijver van een boek over deze materie, zonder succes gebleken. Musicologen stellen zich zelfs op het standpunt dat Elgars enigma een raadsel zal blijven, aangezien het zich, met diens verscheiden, aan een oplossing heeft onttrokken.
Voornoemde Hans Westgeest is van mening dat hij erin is geslaagd de oplossing van het raadsel te achterhalen door uit te gaan van enkele uitzonderlijke punten in de compositie en deze te combineren met wat Elgar zelf over dit opus heeft gezegd, en dat alles te combineren met opmerkingen van mensen uit de naaste omgeving van de componist. Dat heeft Westgeest ertoe geleid andere wegen te bewandelen die hem dichter bij de oplossing van dit ‘wereldraadsel’ konden brengen.
Niet een melodie
Na al die gegevens met elkaar in verband te hebben gebracht, concludeert de auteur dat het onjuist is om naar een melodie te zoeken die valt te combineren met het thema van de Variaties — hetgeen inmiddels meer dan een eeuw is gedaan.
Het betoog van Hans Westgeest begint met een overzicht, waarin op elk onderdeel nader wordt ingegaan. Dat kan de luisteraar ter hand nemen tijdens een uitzending van de Enigma Variations op radio, televisie of gedurende het draaien van een compact disc.
Het tweede onderdeel in het boek is gewijd aan het Ontstaan van de Variaties. Daarin speelt de avond van 21 oktober 1898 een niet te onderschatten rol. De helft van het aantal pagina’s is gewijd aan het derde onderdeel: Het enigma en zijn oplossing, de kern van de zaak die Westgeest met zijn geschrift bepleit. In begrijpelijke, goed leesbare taal — voor niet alleen musicologen en andere kenners van details in deze materie — zet Hans Westgeest stap voor stap uiteen hoe hij tot zijn oplossing is gekomen.
Na verschijnen van het boek is er wel aandacht aan besteed in de grote dagbladen en op de radio, maar voor de rest overheerste zwijgen. Het feit dat er ooit eerder iemand is geweest die ook de/een oplossing zou hebben gevonden mag er vanzelfsprekend niet toe leiden dat zo’n publicatie wordt genegeerd of terzijde geschoven. Toch zijn er ondanks die tamelijk hermetisch afgesloten ‘andere wereld’ dan die Hans Westgeest bewoont, toch voldoende mensen die ervoor zorgen dat de schrijver het moreel hoog kan houden. Professor Julian Rushton, redacteur van de Elgar Society Journal — die er ondanks Westgeests onderzoek bij blijft dat er geen enigma bestaat, correspondeert overigens wel langs elektronische weg met de Nederlander met een afwijkende mening. En zo hoort dat ook.
__________
Hans Westgeest: Elgars Enigma-variaties — Het raadsel opgelost. 76 pag., gebonden met illustraties. Corbulo Press, Leidschendam-Voorburg, 2007.
Er bestaan twee Nederlandse edities: ISBN 978-90-79291-02-1 (hardcover) en ISBN 978-90-79291-04-5 (paperback).
Bij dezelfde uitgever is tevens een Engelse editie uitgekomen, die eveneens in twee vormen is geproduceerd: ISBN 978-90-79291-01-4 (hardcover) en ISBN 978-90-792191-03-8 (paperback).
____________
Afbeeldingen
1. Componist Edward Elgar aan de piano. Foto uit februari 1904 te Creag Lee.
2. Auteur Hans Westgeest.
3. Voorplat van de hardcover-editie van Elgars Enigma-variates uit 2007.
Update 16 juni 2010: zie ook het artikel over deze materie van Hans Westgeest zelf.