Simon Rattle’s visie met de Wiener Staatsoper
Zaterdag 6 maart zal de Nederlandstalige, Belgische radiozender Klara, in het operaprogramma Scala — dat gewoonlijk ’s zaterdags in de avonduren vanaf 20:00 uur de ether in wordt gestuurd — een uitvoering laten horen van het muziekdrama Tristan und Isolde van Richard Wagner (1813-1883). Koor en orkest van de Wiener Staatsoper worden geleid door Simon Rattle. De instrumentalisten en koorzangers worden bijgestaan door een keur van internationaal befaamde solostemmen. De rol van Tristan wordt ingevuld door de tenor Robert Dean Smith; de sopraan Violetta Urmana is zijn Isolde. Haar vertrouwelinge Brangäne is toevertrouwd aan mezzosopraan Yvonne Naëf; bariton Bo Skovhus wordt geacht Kurwenal het juiste vocale aanzien te geven, en van Franz Josef Selig wordt een hoogstaande König Marke verwacht.
Voorbereidingen in 1865
Nadat Richard Wagner wat onenigheid met König Ludwig II had gehad, wilde hij weten waar hij aan toe was, en schreef de majesteit daarom op 11 maart 1865 een brief waarin hij de vraag stelde of hij moest vertrekken dan wel kon blijven. “Teurer Freund. Bleiben Sie hier, bleiben Sie hier, Alles wird herrlich wie zuvor.” De dag direct daarop is Wagner begonnen met de voorbereidingen voor de première, samen met de toen negenentwintigjarige Ludwig Schnorr von Carolsfeld 
en diens elf jaar oudere wederhelft Malvine. De echtgenote van de dichter Georg Herwegh, die deze gebeurtenis heeft bijgewoond, berichtte dat Wagner al snel tot de conclusie kwam dat dit het ideale paar was voor de beide hoofdrollen. “Wenn eine Stelle besonders schon gesungen war, so sprang Wagner auf und küsste lebhaft den Sänger oder die Sängerin, stellte sich vor Freude auf den Kopf oder rannte in den Garten und kletterte jubelnd auf einen Baum,” heeft ze voor het nageslacht bewaard.
“Onuitvoerbaar”
Een maand later, op 10 april werd dochter Isolde, kind van Richard Wagner en Cosima von Bülow — de latere tweede mevrouw Wagner — geboren, en nog op diezelfde dag begon de bedrogen echtgenoot Hans von Bülow met de repetities van de muziek. Volgens de literatuur had hij de directietechniek van de componist tot in detail overgenomen, en hij voelde een diepe muzikale verwantschap, waardoor hij in staat was, zelfs heel direct na een zware ziekte met verlammingsverschijnselen, de orkestleden te enthousiasmeren voor deze nieuwe klankentaal vol leidmotieven die als een spinnenweb dooreen liepen. Iets dat tot dan toe nog niet eerder door een componist was geëist. Een goede eerste uitvoering op de geplande datum, 15 mei, scheen niets meer in de weg te staan, maar mevrouw Schnorr was op het laatste moment hees geworden, waardoor de opvoering alsnog moest worden afgezegd, hetgeen onmiddellijk ervoor 
zorgde dat de geruchtenstroom weer op gang kwam met als hoofdmotief: “Tristan is toch onuitvoerbaar.” Dat irriteerde de overgevoelige, hypernerveuze koning, met als gevolg dat Wagner wel even vreesde voor een nieuwe datum, maar de koning besliste: 10 juni, en zijn wil geschiedde.
Première
Op 10 juni werd de première toch nog in het Konigliche Hof- und Nationaltheater te München gegeven. Het werd kwalitatief een enorm succes, ook volgens een deel van de recensenten, die voornamelijk in uitersten dachten en voelden. Maar hier en daar werd reeds direct herkend dat men een ‘epochemachendes Werk’ had bijgewoond, dat de tand des tijds eveneens zou doorstaan. Al duurde het wel even voordat het publiek er ook mee uit de voeten kon. Dat was echter al wel het geval bij de laatste van de vier voorstellingen, drie weken na de première. Wagner, von Bülow, het orkest, maar vooral Ludwig Schnorr von Carolsfeld de Tristan, die onder het gevleugelde woord Nomen est Omen zou moeten worden gerangschikt. Drie weken later overleed hij en het is tot op de huidige dag onduidelijk wat de precieze oorzaak was.
Ook König Ludwig II moet wel uitermate enthousiast zijn geweest, aangezien hij zijn Raddampfer — de raderstoomboot waarmee hij op de Starnberger See voer — de naam Tristan heeft gegeven.
Afbeeldingen
1. Componist Richard Wagner. Portret door Auguste Renoir (1841-1919).
2. Het echtpaar Ludwig en Wilhelmine Schnorr von Carolsfeld, hier gefotografeerd tijdens de generale repetitie van Tristan und Isolde in het voorjaar van 1865.
3. Ludwig II voor zijn raderstoomboot Tristan. (Detail uit een grotere afbeelding.) Zie ook de bespreking, afgedrukt op 30 november 2007 op onze moedersite Cultuurtempel van het op 1 december 2007 officieel verschenen plaatwerk door Wagner-specialist Walter Hansen over het leven van deze componist.
4. Voorkant van het in 3 genoemde plaatwerk over het leven van de componist Richard Wagner, geschreven door Walter Hansen.