Relatief onbekende componist
Veel ruime informatie komen we over de man niet tegen, al duikt hij in tal van lexica op met één regel of alleen zijn naam in een bepaald kader. Ook op concertprogramma’s is zin verschijning uitermate schaars, en toch heeft hij in zijn lange leven (1864-1956) een aardig oeuvre gecreëerd: Aleksandr Tichonovitsj Gretsjaninov.
Van hem werden zowel drie opera’s uitgevoerd, alsook drie kinderopera’s en alleen al dat laatste is in principe een bijzondere verdienste, omdat aan die vorm van muziektheater grote behoefte bestaat. Verder componeerde hij vijf symfonieën, een vioolconcert, een fluitconcert en een celloconcert, meer dan veertig liturgieën, waaronder vier naar Johannes Chrysrostomos met orkest — welke echter in de orthodoxe liturgie niet zijn toegelaten — en andere geestelijke muziek, waaronder missen, en daarnaast nog toneelmuziek en kamermuziek. In die laatste categorie komen vier strijkkwartetten voor, waarvan er in ieder geval één door het Utrechts Strijkkwartet in het repertoire werd opgenomen.
Achtergronden
Hoewel hij in een klein middenstandsgezin werd geboren en zijn ouders liever zagen dat hij hen zou opvolgen als winkelier, ging Gretsjanov toch aan het Moskouse Tsjajkovski-Conservatorium studeren. Hij werd daar onderricht door enkele musici met niet alleen toen grote namen, maar die we heden ten dage ook nog wel tegenkomen en vaker dan de onderschatte Gretsjaninov zelf: Anton Arenski (1861-1906), Vassili Safonov (1852-1918) en Sergej Tanejev (1856-1915). Die beide laatsten komen reeds voor in ons artikel van 8 maart 2007 over de componist Aleksandr Skrjabin, een tijdgenoot van Gretsjaninov.
Gezien de gezinsachtergronden — met een vader die, ondanks zijn status als winkelier, niet kon lezen of schrijven, en een moeder die pas had leren lezen nadat ze eenmaal volwassen was — kan Gretsjaninov worden beschouwd als de 
eerste Russische componist die echt uit het volk is voortgekomen.
Sint Petersburg
Na onenigheid met Arenski vertrok Gretsjaninov naar het Nikolaj Rimski-Korsakov Conservatorium van Sint Petersburg, waar hij niet alleen les kreeg van de naamgever van het instituut, maar ook met deze bevriend raakte en dat gedurende de rest van hun beider aanwezigheid op het ondermaanse zou blijven. Vanaf 1896 tot in het jaar 1922 doceerde hij aan de muziekschool van het Filharmonische Gezelschap te Moskou. Omstreeks 1925 vestigde hij zich in Parijs, en van daar uit vertrok hij naar de Verenigde Staten.
Hoewel sommigen hebben vastgesteld dat Gretsjaninov, eenmaal in het buitenland, de nationaal-Russische compositiestijl heeft bijgehouden, zijn er ook stemmen die menen dat hij nog relatief jong al westers gericht raakte.
Eén alinea in Rimski’s Kroniek
Vriend Nikolaj Rimski-Korsakov (1844-1908) refereert in de Kroniek van zijn Muzikale Leven slechts in één alinea aan Gretsjaninov. Enerzijds noemt hij diens begaafdheid in het kader van jonge Moskouse componisten, en meldt hij in een tussenzin dat Gretsjaninov toch voor de helft Petersburger was (want aldaar één van zijn studenten), maar hij besluit zijn alinea met de mededeling dat het juist met die jongelui tevens de eerste tekenen van westerse decadentie hun intrede in het Russische muziekleven deden.
Opnamen
In Rusland werden zelfs tijdens de communistische overheersing, werken van hem op de (toen nog) grammofoonplaat (alle van het enige merk Melodia gezet en via diverse kanalen— samenwerkingsverbanden met schijnbaar, of ten dele of werkelijk, niet sovjet-maatschappijen — ook in het westen verkocht.
In Groningen bestond toen een Russische boekwinkel, gedreven door de zoon van een voormalige antiquaar, maar die was zelf niet in staat de titels van de boeken en de namen van de auteurs te ontcijferen. Toen hij enkele jaren daarna ook de zelf direct geïmporteerde, oospronkelijke Melodia-persingen — voor een fractie van de prijs van westerse uitgaven van exact hetzelfde — ging verkopen, kon hij zich weer wel redden, aangezien achterop de hoezen in meer talen dan alleen Russisch informatie over de componisten en de werken werd verstrekt.
Invloeden
In zijn niet-religieuze werken staat Gretsjaninov qua compositiestijl dicht bij Anatol Ljadov (1855-1914) [1]: daarin 
vinden we dezelde ongecompliceerde vindingrijkheid en expressiviteit die van innerlijke kracht getuigen. Hier en daar is echter de invloed van Tsjajkovski eveneens onmiskenbaar, al heeft een enkele scribent zich wel eens laten ontvallen dat Gretsjaninov in zijn liederen een te voor de hand liggende weg had gekozen vol gemakzucht en eenvoud die voor het oprapen lag, en dat hij daarbij de invloeden van Tsjajkovski heeft verraden in puur compositorisch opzicht, echter niet qua somberheid.
Kenners van zijn geestelijke muziek zijn daarentegen van mening dat daarin niet alleen veel voorkomt van een hoge artistieke kwaliteit maar dat deze evenzeer wordt gekenmerkt door een opvallende originaliteit.
Radio-uitzending
Vrijdag 9 januari wordt in de WDR Radio 3-programmering tussen 12:05 uur en 15:05 uur een nieuwe aflevering van de op werkdagen uitgezonden reeks Passagen uitgezonden; maandag jongstleden kwam daar nog een werk van Anton Arenski in voor. [2] De aflevering vrijdag komt met in totaal zes composities: vier daarvan zijn kamermuziekwerken; de rest bestaat uit twee keer een compositie voor soloinstrument en orkest, waarvan het Celloconcert opus 8 van Aleksandr Gretsjaninov. Hoewel het werk in 1897 is gecomponeerd, dient het toch als twintigste eeuwse muziek te worden aangemerkt. [3]
__________
[1] Deze componist komt even aan de orde in een artikel van 9 februari 2008 op deze site.
[2] Donderdag 8 januari wordt in datzelfde programma de Prelude en Fuga in gis, voor piano, opus 29 uit 1910, van Sergej Tanejev gespeeld.
[3] Op het cd-label Chandos is dit concert, samen met van dezelfde componist de Vierde Symfonie, opus 102 (uit de jaren 1923-1924) en de Missa Festiva, opus 154 (uit 1937), opgenomen met Russische uitvoerenden.
_____________
Afbeeldingen
1. Fotoportret van Aleksandr Tichonovitsj Gretsjaninov.
2. Nikolaj Rimski-Korsakov, geschilderd door Ilja Rjèpin (1844-1930). Hij was één der leermeesters en een zeer persoonlijke vriend van Aleksandr Gretsjaninov.
3. Anatol Ljadov. De muziek van Gretsjaninov heeft in enkele opzichten dezelfde eigenschappen als die van Ljadov.