De Beatles en de Stones, de Pistols en de Ramones, Dante en Beatrice, Rimbaud en Verlaine, Kloos en Perk. Namen die vaak in één adem worden genoemd. Nu ja, idealiter natuurlijk – helaas zijn laatstgenoemden voor menigeen geen echt klinkende namen meer. Gelukkig heeft dat Bart Slijper, auteur van de terecht veelgeprezen biografie van J.C. Bloem, er niet van weerhouden een heuse, afzonderlijke studie over de proto-Tachtiger en Tachtiger te publiceren. (Het boek is al even uit, maar ten gevolge van technische problemen alhier kon er niet eerder over geschreven worden.) In Onder de blauwe oneindigheid. De vriendschap tussen Willem Kloos en Jacques Perk doet Slijper in 112 pagina’s (plus noten) verslag van deze vriendschap. Dat heeft hij mooi gedaan en hij dient daarvoor geprezen te worden.
Het is een prettig leesbaar boekje. Slijper schrijft soepel. ‘Het leest als een roman’ zegt men wel eens. Zo zou ik het echter niet zeggen, want een roman leest anders, maar het is een goed verbeeld stuk literair-historische ‘slice of life’. De levens – en werken – van Kloos en Perk, of aanzienlijke delen ervan, komen eindelijk eens goed tot leven – de twee negentiende-eeuwse heren worden menselijk en aldus haast aangrijpend. Dat is prettig, want men moet niet vergeten dat Perk en Kloos behoorlijk onder het stof zijn komen te zitten. De tijden dat Kloos een idool was voor de literaire jeugd – en dat is hij zeker geweest – zijn al heel lang voorbij. En het verhaal van Jacques Perk is best een leuk, romantisch verhaal. Een verhaal echter dat door een droogkloot als Garmt Stuiveling op zo’n saaie wijze is naverteld dat er toen al een laag stof over is komen te liggen. Dat heeft Slijper gelukkig niet weerhouden het verhaal eens te vertellen op een wat modernere wijze. Zijn studie zou je kunnen scharen onder moderne treffers als ‘netwerkstudie’ of ‘gay studies’. De jeugd van Willem Kloos wordt mooi beschreven, de legendarische ontmoeting van Perk met Oscar Wilde, de rol van Vosmaer, alsmede inhoudelijk-dichterlijke beschouwingen: eindelijk allemaal fijn in een bandje. Fraai vond ik met name de details over Kloos jeugdige boekenaankopen en lectuur in het Amsterdam van rond 1880. Het lijkt me dat Slijpers boekje het ‘definitieve’ woord is over deze dichtersvriendschap. Hier vertelt Slijper zelf nog wat meer.
Enkele kanttekeningen. De eerste is wellicht wat subjectief. Ik ben zelf niet zo erg van de poëzie, dus dat bepaalt mijn waardering enigszins. Het vernieuwende karakter van Perks werk is mij bijvoorbeeld altijd wat onduidelijk geweest, en ook door Kloos’ gedichten ben ik slechts matig gegrepen. Slijper daarentegen lijkt de gedichten van Perk en Kloos werkelijk geweldig te vinden en dat leidt mijns inziens soms tot ietwat overdreven formuleringen:
‘In bijvoorbeeld ‘De grotstroom’ laat Perk zien dat hij de somberheid even indringend en beeldend kan beschrijven als in andere sonnetten de liefde:
En daar waar zonnestraal nooit in kan dringen
waar nooit het oog der toorts een bodem zag,
schijnt kermend zich een reus in boei te wringen.
Wat of dat klotsen toch beduiden mag,
dat jammeren dat echoos ondervingen?
Uit diepte en afgrond klinkt een eindloos ‘ach’!’ (p. 44-45)
Tja, ‘indringend en beeldend’? Maar goed, misschien heb je een soortgelijk enthousiasme ook wel nodig om het verhaal te kunnen of willen vertellen.
Een hierop aansluitend punt ligt in de vertelwijze. Zo begint het boekje met ‘Zo, Kloos, ben jij daar?’ Een ouderwets narratieve/romantische wijze van biografisch beschrijven die bij Stuiveling ook zo hinderlijk was. Maar ik haast mij direct hier aan toe te voegen dat dit Slijper ook niet echt kwalijk genomen kan worden. Het ontbreekt hem aan de nodige feiten, het materiaal over met name het korte leven van Perk is beperkt, dus dat moet dan maar door Slijper zelf ingevuld worden. Een relevante briefwisseling tussen Kloos en Perk is er niet en zal naar alle waarschijnlijkheid ook nooit meer opduiken. Slijper heeft het beschikbare materiaal uitvoerig bestudeerd en geherordend, maar ook geen nieuwe vondsten kunnen doen. Het blijft dus behelpen.
Onder de blauwe oneindigheid is onderdeel van onderzoek voor ‘een biografie van Willem Kloos, waarin diens intense vriendschappen en liefdes het uitgangspunt vormen’. Daar zijn we uiteraard zeer benieuwd naar! In de tussentijd hebben we dit leuke boekje. Kopen dus. En het past keurig in het biografische thema van de boekenweek. Wat wilt u nog meer?
Bart Slijper. Onder de blauwe oneindigheid. De vriendschap tussen Willem Kloos en Jacques Perk. Bert Bakker, 2010. ISBN 9789035134942
Met veel genoegen het boek’ Onder de Blauwe Oneindigheid ‘van Bart Slijper gelezen, de vriendschap tussen Willem Kloos en Jacques Perk.
Beide personen worden in hun waarde gelaten. Hun vriendschap zeer subtiel beschreven, in geen enkel opzicht sensatiebelust.
Zie uit naar de biografie van Willem Kloos, waar dit boek een onderdeel van uitmaakt.