De nieuwe aflevering van Close up — de cultuurprogrammareeks van de Avro op Nederland 2 — die zondag 4 januari, tussen 18:20 uur en 19:15 uur wordt uitgezonden, is gewijd aan de betoverende vrouwen in het werk van de Victoriaanse schilder John William Waterhouse (1849-1917).
Dit zal, gezien de aard van het programma, ongetwijfeld verband houden met de omvangrijkste tentoonstelling die ooit van Waterhouse te zien is geweest, en die sedert op 14 december in het Groninger Museum van start is gegaan en daar nog tot en met 3 mei dit jaar te bezichtigen zal zijn: Betoverd door vrouwen.
Vijf maanden te bezichtigen
Bijna vijf maanden lang is die grootste overzichtstentoonstelling in Nederland te zien, alvorens die verder reist. Daarbij gaat het om werken die zijn ontstaan in de geest, en gerealiseerd door de handen, van John William Waterhouse (1849-1917). Veel van wat er gedurende die periode in de noordelijke metropool van ons land van Waterhouse te aanschouwen is — tegenover de door het gemeentebestuur van die Stad in zijn onbedaarlijke destructiedrift moedwillig vernietigde panoramische blik op één van de fraaiste treinstations van 
Europa — in het inmiddels ver buiten onze landsgrenzen bekende Groninger Museum, is in zijn oorspronkelijkheid nog niet eerder binnen Europa vertoond. Diverse van de geëxposeerde stukken zijn afkomstig uit Australië, Taiwan en Canada.
De website Where to view Waterhouse’s painting in person met een hele pagina vol plaatsnamen van musea verspreid over dit ondermaanse, meldt tevens onder het hoofdstukje museums, exhibitions, etc. dat vanaf december verleden jaar een Waterhouse-expositie in het Groninger Museum te zien zal zijn, en dat die daarna doorreist naar Londen (Royal Academy of Arts, Waterhouse’s oude studie-instituut, waar deze in de maanden juli, augustus en september 2009 te bezichtigen valt), om daarna door te reizen naar Canada, waar de expositie weer langere tijd, van september 2009 tot in februari 2010 zal worden gerealiseerd in het Mongtreal Museum of Fine Art.
Je zou dan ook eigenlijk, en wellicht tegen beter weten in, hopen dat het Groninger Museum er in ieder geval in zou kunnen slagen op z’n minst één doek van J.W. Waterhouse aan te kopen, opdat deze schilder bij uitnemendheid ook nadien in Groningen een blijvend begrip zal zijn op basis van permanente aanwezigheid.
Invloeden uit de antieke wereld
Niet al te lang na Johns geboorte, te Rome, is het gezin Waterhouse naar Londen verhuisd, waar hij veel te vinden was 
in het atelier van zijn ouders die beiden kunstenaar waren. Dat vormde voor hem de ideale basis om zijn ontketende belangstelling voor de antieke wereld, gecombineerd met zijn voorliefde voor schilder- en beeldhouwkunst, verder te ontwikkelen. In 1870 werd de fijngevoelige jongeman toegelaten tot de Royal Academy of Arts. In het direct daarop volgende decennium — de jaren zeventig van de negentiende eeuw — kreeg hij snel bekendheid met fascinerende voorstellingen, die hij had ontleend aan zijn kennis omtrent de antieke wereld. Het waren stukken die uitmuntten door een bijzondere sfeer en niet in de laatste plaats door hun originaliteit.
Zijn geheel eigen gebruik van kleurschakeringen maken Waterhouse tot een volstrekt unieke figuur in de wereld der kunsten van het (Engelse) fin de siècle. Dat wil zeggen: als je eenmaal een paar van zijn schilderijen hebt gezien, herken je zijn stijl al heel snel.
Alfred Tennysons The Lady of Shalott
Het schilderij bovenaan stamt uit 1888 en draagt de titel The lady of Shalott, naar het gelijknamige gedicht van Alfred Lord Tennyson (1809-1892), ooit hofdichter (Poet Laureate): [1]
Under tower and balcony,
By garden-wall and gallery,
A gleaming shape she floated by,
Dead-pale between the houses high,
Silent into Camelot.
Out upon the wharfs they came,
Knight and burgher, lord and dame,
And round the prow they read her name.
The Lady of Shalott.
Who is this? and what is here?
And in the lighted palace near
Died the sound of royal cheer;
And they cross’d themselves for fear,
All the knights of Camelot:
But Lancelot mused a little space
He said: ‘She has a lovely face;
God in his mercy gave her grace,
The Lady of Shalott.
Dit gedicht van Tennyson heeft niet alleen schilders maar ook schrijvers geïnspireerd, onder wie Agatha Christie, die in haar roman uit 1962, The Mirror Crack’d (from Side to Side) [2] Miss Marple het mysterie mede laat oplossen door haar kennis van het gedicht in kwestie. Het complete gedicht in de versie van 1842, en het verhaal daarin, is hier te vinden. [3]
Andere poëzie als inspiratiebron
Tal van andere dichters — vanaf de vroege klassieken zoals Ovidius (43 vóór onze jaartelling tot het jaar 17), via Dante 
Alighieri (1265-1321) en Giovanni di Boccaccio (1313-1375), en vervolgens William Shakespeare (1562-1616), Percy Bysshe Shelley (1792-1822) en John Keats (1795-1821) — hebben met hun teksten of de daarin uitgebeelde figuren mede een sterke invloed uitgeoefend op John William Waterhouse, die op het vooral overdrachtelijke maar tevens op het letterlijke, breukvlak van twee eeuwen leefde en werkte. In de huidige tijd wordt Waterhouse meer en meer gezien als een moderne Pre-Rafaëliet.
Hoewel hij zich sterk thuis voelde in de wereld van mythen en sagen, ging de werkelijkheid geenszins aan hem voorbij. Hij was zich wel degelijk bewust van het feit dat hij deel uitmaakte van een interessante, dynamische periode in de geschiedenis van onze cultuur. Hij besefte wat er in de hoofdstad der kunsten, Parijs, allemaal gebeurde en hij had waardering voor de wat lossere omgang met al het kunstenaarsmateriaal zoals dat door de Franse impressionisten werd gerealiseerd.
(wordt vervolgd)
__________
[1] Dit zijn de twee laatste coupletten uit Part IV, en derhalve van het gehele gedicht.
[2] Een versregel uit het laatste couplet van Part III van The Lady of Shalott.
[3] The Lady of Shallot werd voor het eerst gepubliceerd in 1832, maar heeft flink wat wijzigingen ondergaan alvorens de definitieve versie, in 1842, rond was.
____________
Afbeeldingen
1. J.W. Waterhouse: The Lady of Shalott 1888; 153 x 200 cm (Tate Gallery, GB).
2. De schilder John William Waterhouse (1849-1917).
3. Handtekening van de schilder.
4. Alfred Lord Tennyson (1809-1892), onder meer poet laureate. Hij kreeg niet zelden een extra voornaam: Eccentric. Hij wordt veelal gezien als de belangrijkste Engelse dichter na William Shakespeare.
5. De dichter Percy Bysshe Shelly (1792-1822) heeft, evenals diverse van zijn collega’s, met zijn werk de schilder Waterhouse geïnspireerd. Portret uit 1819.