Niets menselijks is ons vreemd
Soms zijn recensenten net gewone mensen, al dan niet met hun talrijke aardigheden, hun eigenaardigheden en, niet zelden, hun onaardigheden. Gevoelsmatig vooroordeel is hun evenmin vreemd als een somtijds langdurig doorwerkende antipathie, die een niet altijd even oprechte oorsprong vindt in het werk van de bekritiseerde, doch in elementen van diens persoonlijkheid of in het op enigerlei wijze niet accorderen van het wezen van de criticus met dat van de kunstenaar in kwestie, en zo ontstaan er soms artikelen, die je zelf onder geen beding zou hebben willen schrijven. Zolang deze echter wel iets toevoegen aan de verdere inkleuring van een bepaald beeld, is er niets tegen, ook niet wanneer dat via onorthodoxe methoden in woord en geschrift geschiedt, maar enige vorm of uiting van onderbouwen van het gestelde is dan wel een eerste vereiste.
De actrice Mary Dresselhuis bracht — alweer lang geleden, tijdens een ontmoeting met Simon Carmiggelt, die ten dele werd plaatshad bij open doek op het toneel van de Amsterdamse Stadsschouwburg, en waarin de beoordeling der acteurs door critici en publiek aan de orde kwam — het thema eindelijk eens heel rechtstreeks en zeer duidelijk ter sprake: de massa aan zogenaamd slechte acteurs. En zij verdedigde de stelling dat er helemaal niet zoveel slechte acteurs zouden rondlopen als iedereen, op basis van talrijke recensies en aanverwante commentaren, zou kunnen denken. “Er zijn nu eenmaal
mensen, die je gewoon niet kunt zien, die je eenvoudigweg niet verdraagt. . . . ” En dat was een terechte en slimme opmerking. Het één hoeft weliswaar niet, maar zal dikwijls wel degelijk, het ander uit (te) sluiten.
Legend of 1900 beoordeeld
In een recensie in het online tijdschrift K.U.T – Liefde voor de film valt te lezen dat Giuseppe Tornatore er niet in zou zijn geslaagd om de virtuositeit, van de pianist genaamd 1900, [1] in de film over hem, op een onvergetelijke manier voor te stellen. Maar hoe en waarom de filmrecensent in kwestie tot die beoordeling is gekomen, wordt nergens verklaard. Alsof het om een volstrekte vanzelfsprekendheid gaat. Weliswaar beschouwt de schijver die ‘mens en pianist 1900’ als een personage dat nog lang in gedachten zal blijven, maar waarom dat zo is, wordt ook niet nader uitgelegd. De recensent wijst er nog wel op dat aan het einde van de twintigste eeuw een hevige strijd is ontbrand tussen de doom- en boomdenkers. “Net op dat moment besluit Tornatore ons te vergezellen op een tocht naar het verleden.” [2]
Doch direct na die mededeling stapt de recensent over naar het verhaal, dat in hoofdlijnen wordt weergegeven. Aan het 
slot daarvan zijn we terug bij de beoordeling en dan volgt de mededeling dat de acteerprestaties ook al niet zodanig zijn dat de recensent er over naar huis zou willen schrijven. Volgens hem is er slechts één scene in de hele film. “Dat is echter niet genoeg en vele mensen zullen dan ook teleurgesteld zijn. . . .”
Als het even zou kunnen, moest een Nederlandse of Belgische televisiezender deze film toch maar eens in het programma opnemen en dan uitzenden op een vroeger tijdstip opdat een groot publiek er naar kan kijken. “t Zou vanzelfsprekend ook prima zijn als de BBC de film nog weer eens via een van de vele kanalen, waarover dit instituut beschikt, zou uitzenden. En misschien kan de recensent van K.U.T. dan ook nog eens gaan kijken, vooraf de bokkenpruik afzetten en het verhaal op zich laten afkomen alsof het volkomen nieuw voor hem is. Wellicht dat hij dan toch nog weer andere dingen ziet.
Muziekgevoeligheid
Die Ennio Morricone is ook een geweldenaar van de eerste orde. Als componist van filmmuziek behoort hij tot de absolute top, en dat is terecht, omdat hij al zo dikwijls heeft aangetoond zich uitstekend te kunnen inleven in de met passende muziek te ondersteunen situaties. Minimale gebeurtenissen weet Morricone even passend van bijbehorende muziek te voorzien als breed uitgemeten massale gebeurtenissen. En je hoeft helemaal niet van het genre te houden om toch te kunnen vaststellen over welk een gedetailleerd ontwikkeld vakmanschap — dat, zoals bekend, niet zelden eveneens meesterschap is — die Italiaanse notenkraker kan beschikken. [3] Het hoofdthema klonk ongeveer zoals All by myself, hetgeen de leefomstandigheden van de pianovirtuoos uitstekend zouden hebben weergegeven.
Tim Roth bewees geknipt te zijn voor de rol van buitenbeentje dat van, met, voor en door de muziek leeft, en de regisseur wist wat hij deed toen hij deze acteur uitkoos om een, ondanks alle persoonlijke — zij het door de
leefomstandigheden op tal van punten beperkte — ontwikkeling, solipsist gebleven en zullende blijven wezen, overtuigend voor het voetlicht te toveren. De goeige trompettist Max Tonney biedt in het verhaal uitstekend mede- en tegenspel, en dat weet Pruitt Taylor Vince geloofwaardig neer te zetten.
Fascinerend gegeven
Niets yank-achtigs heeft deze film, noch in de sentimentele momenten, noch in de groter opgezette scènes. Het camerawerk en de aankleding bewijzen eveneens dat de gewenste fantasie in een juiste dosering is gekoppeld aan het vereiste realiteitsbesef.
Zo hebben de medewerkers van alle disciplines vooraf ervoor gezorgd dat de film alles heeft meegekregen om een aanvaardbaar sprookje in bewegende beelden te worden. Het verhaal vormt tevens een allegorie op de werkelijkheid van mensen die op papier niet bestaan en daarmee het recht op leven in een tot op het merg door bureaucratie — en alle daaruit voortvloeiende kwalijke verschijselen — vergiftigde samenleving heeft verspeeld.
Het menselijk tekort in meer dan één aspect: enerzijds de bovengenoemde, hier en daar sterk mensonterende bureaucratie, anderzijds een conglomeraat van existentiële angsten. Het laatste ontstaat slechts zelden zonder het eerste, tenzij er van een heel uitzonderlijke situatie sprake is. Ook dat is hier het geval.
*****
[1] Meer over de film in kwestie kunt in dit elektronische tijdschrift vinden in een artikel dat we hebben gepubliceerd op donderdag 10 mei, onder de titel Het bizarre leven van een pianovirtuoos in de film Legend of 1900.
[2] Het zal toch eerder zo zijn dat de regisseur ons de kans biedt hem te vergezellen, aangezien hij degene is die de filmbeelden realiseert en niet andersom. Bij het lezen van het verhaal dat aan de film ten grondslag ligt, kunnen we allemaal onze eigen beelden maken. Het is een van de vele dubieuze kanten van film en televisie, dat de niet voor directe interactie beschikbare presentatoren nog een extra illusoire dimensie hebben toegevoegd aan hun veelal onzinnige taalgebruik. “De volgende keer zie ik u weer,” is zo’n mededelig die de werkelijkheid volstrekt op zijn kop zet, en bijdraagt tot vervreemding daarvan. Als het even meezit voor de presentator, wordt hij/zij/het volgende keer vergezeld door kijkers.
[3] Voor naders over Ennio Morricone en een speciaal concert op ARTE, zondag 20 mei, verwijzen we u naar een bijdrage, die dezer dagen in deze krant zal verschijnen.
*****
Afbeeldingen
1. Tim Roth als de pianist met de naam 1900 in de film Legend of 1900. Op de achtergrond, voorbij de punt van de omhoogstaande vleugelklep, staat in een witte smoking de jazzlegende Jelly Roll Morton, hier gespeeld door Clarence Williams III.
2. Links Pruitt Taylor Vince als trompettist Max Tonney, rechts Tim Roth, beiden leunend over de railing aan dek van de Virginian in de film Legend of 1900.
3. Hier speelt de pianist, in alle opzichten iets minder formeel, voor personeel en passagiers van de dieper liggende scheepsdekken van de Virginian in de film Legend of 1900.
4. Voor de laatste keer kijkt trompettist Max Tonney om naar zijn grote vriend de pianist 1900, die achterblijft in de buik van het schip. Voor hem is de kringloop voltooid.