Tradities
Ook als je geen traditionalist bent, kun je in sommige gevallen tevreden, of zelfs relatief gelukkig, zijn met bepaalde jaarlijks terugkerende evenmenten rond Pasen, voorafgegaan door de veelal zo genoemde Goede Vrijdag. De binnenstad van Groningen bestaat dan uit een enorme zee van bloemen en planten en dat trekt, bij positieve weersomstandigheden zelfs wel eens honderdduizend Duitsers uit de grensstreek naar de Martinistad. Daarover zult u mij niet horen. Anders wordt het als veel diep ingeslagen gewoontes overeind moeten worden gehouden, terwijl er in wezen reeds lang sprake is van een gedurende decennia totaal vastgeroeste dwangmatigheid. Vooral bij de televisie weten ze daar weg mee, niet in de laatste plaats bij de oosterburen, die ook dit jaar weer diverse afgelikte, of zelfs al tot op de draad versleten, programma-onderdelen uit de archieven opduikelen en over al de uwen en vele anderen uitstorten.
Sprookjes, Jezus en komedies
Het tweede Duitse net brengt op vrijdag 5 april vanaf half zes in de ochtend drie verfilmingen van de laatste twintig jaar: Schneewittchen und das Geheimnis der Zwerge, een product van Duitse makelij, uit 1992, tussen 08:20 uur en 09:50 volgen de fraaiste avonturen van Die Biene Maja naar het boek uit 1912 van Waldemar Bonsels (1880-1952), wiens naam in onze contreien bijna niemand kent, maar het zoemdiertje Maja kennen wel weer veel menselijke wezens. Het boek is in 40 talen vertaald en heeft de auteur wereldfaam gebracht. Doch hoor je ooit iemand over de vele andere boeken die de man, vooral in neoromantische stijl, heeft geschreven?
Ook Jezus duikt — hoe kon het ook anders op deze ‘historische’ dag? — weer direct of indirect op. Relatief gezien kort in het verplichte nummer’ Ben Hur, door William Wyler (1902-1981) verfilmd in 1959. Het was een enorm spektakelstuk dat op
diverse fronten bewondering wist af te dwingen, en dat voor een cesuur in de filmgeschiedenis zou zorgen. Niet alleen viel er toen voor het eerst ook high fidelity stereogeluid te genieten — en tal van bioscoopdirecteuren hebben omstreeks 1960 daarvoor een prijzige stereo-installatie in hun theater laten aanleggen —, de cameravoering was in diverse opzichten eveneens zeer subliem. Wie, die de film heeft gezien, herinnert zich niet de spannende Romeinse wagenrennen, zoals die zich ongeveer twee millennia geleden zouden hebben moeten voltrekken, en wie weet niet meer dat de van elk acteertalent gespeende Charlton Heston — of was het toch één der andere spelers — tijdens één van die wagenrennen een hypermodern yankenhorloge om de pols droeg.
De van oorsprong Hongaarse musicus Miklós Rósza (1907-1995), als filmcomponist, en zeker voor het genre van de groots opgezette spektakels, een vakman van de eerste orde [*], die zijn eigen muziek dirigeerde en daarvoor de beschikking had over het 160-koppige Metro Goldwyn Mayer Symfonieorkest.
Het tweede Duitse televisienet ZDF zendt Ben Hur uit, ’s middags tussen 13:05 uur en 16:30 uur. Als extraatje krijgt u de mofse nasynchronisatie erbij, en dat principieel zeer abjecte, vaak ridicule, doch altijd lustbedervende, element zorgt ervoor dat men meer dan eens is geneigd te twijfelen aan het afgestorven zijn van de geest van Joseph Goebbels, die dan niet alleen over de Duitse wateren zweeft, maar zelfs tijdens het wateren nog straalt.
Lewis Wallace
William Wyler had zijn film gebaseerd op de ten dele gelijknamige historische roman van de Amerikaanse advocaat Lewis Wallace (1827-1905), die tijdens de Burgeroorlog zelfs generaal is geworden, en later nog een rol in de politiek van zijn land 
heeft gespeeld. Zijn eerste boek, een historische roman, had hij in 1873 gepubliceerd. In 1880 volgde Ben Hur: A Tale of the Christ, een boek dat heel snel een ongekende beststeller werd. Het hardnekkige verhaal gaat dat Wallace gedurende een onderhoud met een stafofficier moest meebeleven dat deze zich spottend uitliet over God, het geloof en christenen. Dat zou hem hebben aangezet om zeer gedegen onderzoek te doen naar alles wat met de Bijbel, Jezus Christus en het geloof te maken had. Tijdens het schrijven van Ben Hur is de auteur zelf een overtuigd christen geworden.
Verder bestaat in vakkringen de opvatting dat dit ‘prototype van de historische roman’ in de negentiende eeuw als enige boek vaker is gedrukt dan de bijbel. Ben Hur is in ieder geval wel de enige van alle historische romans van Lew(is) Wallace, die zeer lang ‘repertoire heeft gehouden’. Zelfs zijn autobiografie in twee delen, die ongetwijfeld veel interessanter is dan al die historische romans tesamen, kom je niet meer tegen.
Kruistocht[**]
De concurrent van het ZDF, de eveneens Duitze zender ARD/Das Erste, presenteert tussen 14:35 en 17:10 uur een,
eveneens mofs bijgewerkte, versie van King of Kings van Nicolas Ray uit 1961, ook al over diezelfde Nazarener. Muziek: ook hier Miklós Rósza. Op diezelfde zender kan men tussen 11:00 uur en 12:45 uur een verfilmde versie bekijken van de Amerikaanse musical Tom Sawyers Abenteur uit 1973, van Don Taylor, naar de roman van Mark Twain (1835-1910), die als burgerlijke naam Samuel Langhorne Clemens droeg. De titel geeft al aan dat het hier eveneens om een nagekakelde en tevens ingejammerde versie gaat. Kort en goed: verloedering alom!
Voor de rest komische verstrooiing bij de vleet, en niet zelden in het geheel niet komisch, doch in het beste geval kluchtig, wat niet per definitie slecht hoeft te zijn, maar het is een goede zaak om scherp, alert en kritisch te blijven, en niet alles voor zoete koek te slikken wat u krijgt voorgezet, want dikwijls zijn de zoetstoffen niet geheel, of zelfs in het geheel niet, van zuivere oorsprong.
Oscar Wilde als hoopgevende troostprijs
Gelukkig wordt er ook een echte, klassieke komedie vertoond, en wel reeds om 10:35 uur in de ochtend op de Duitse WDR. Die zendgemachtigde vertoont een opname van Oscar Wilde’s Ein idealer Gatte (1895), maar als opname uit het Schauspielhaus Bochum, dus met ware acteurs en niet met ingebrabbelde trottelstemmen.
In de toneelreeks Theater aus NRW vertoont de kijkbuispoot van de Westdeutsche Rundfunk opnamen van diverse, in zijn ogen belangrijke, theatervoorstellingen uit Nordrhein-Westfalen. Regisseur Armin Holz heeft Oscar Wilde’s komedie opnieuw vertaald en in een aan onze tijd aangepaste regie aan het Bochumse theaterpubliek voorgesteld. Voor de hoofdrol heeft hij Sebastian Koch kunnen aantrekken. De kritiek na de eerste voorstelling, die verleden jaar werd gegeven, was zeer positief. Stefan Keim oordeelde toen in de Frankfurter Rundschau: “Armin Holz hat mit einem fabelhaften Ensemble den Geist Oscar Wildes so genau getroffen, wie lange keine Inszenierung mehr.”
Naast Sebastian Koch spelen Margit Carstensen, Claude De Demo, Jeanette Hain, Imogen Kogge, Veronika Nickl, Josefin Platt, Markus Boysen, Hans Diehl, Michael Lippold, Jaschar Sarabtchian en Cornelius Schwalm. De televisieregie komt voor rekening van Klaus Keller.
Op 7 en 10 mei aanstaande wordt het stuk ook nog weer live in Bochum opgevoerd. In april zijn daar nog diverse voorstellingen van een andere Oscar Wilde-productie: The Canterville Ghost, ook in een Duitse vertaling met echte acteurs, die niet ingeblikt zullen spreken.
*****
[*] Miklós Rósza had tussen 1937 en 1961 de muziek geschreven voor zo’n 100 films, waarvan zeer bekende Hitchcocks Spellbound (1945), Cukors A Double Life (1947).
Zijn niet voor de film bedoelde composities zijn uitgevoerd door de beroemdste onder de dirigenten van zijn tijd: Bruno Walter, Leonard Bernstein en André Previn. Solisten van naam, die zich aan stukken van Rosza hebben gewaagd: de violist Jascha Heifetz, de cellist Janos Starker en de violist Pinchas Zuckerman. Ook de concertversies, vooral suites, die van de filmmuziek zijn gemaakt, mochten zich hier verheugen in veel waardering. en daar in De Duitsers Jörg Bundschuh en Peter Glaser hebben, in samenwerking met de Westdeutsche Rundfunk, een documentaire over leven en werk van Miklós Rósza gemaakt na diens overlijden, getiteld Music by: Miklos Rosza.
[**] Een ander kruis, dat velen in de twintigste eeuw hebben moeten dragen als gevolg van mofse ingrepen in het dagelijks leven, kunt u ’s avonds tussen 20:40 uur en 00:25 uur volgen op Arte, in het kader van de thema-avond Kirche unterm Hakenkreuz.
*****
Afbeeldingen
1. Overvolle bloemenmarkt in Groningen, een traditie op de vrijdag vóór Pasen.
2. Voorzijde stofomslag van een Nederlandse editie van de roman Ben Hur — naar het origineel opnieuw in het Nederlands bewerkt door F.A. Brunklaus (Franciscus-Antonius 1909-1974; pseudoniem Frans van Oldenburg-Ermke), uitgegeven door de Geïllustreerde Pers te Amsterdam, 1960.
3. De schrijver Lewis Wallace (1927-1905), gespecialiseerd in historische romans. Ook als advocaat, generaal en politicus heeft de man van zich doen spreken.
4. De schrijver Mark Twain (1835-1910), bekend door onder meer het boek Tom Sawyer.
5. Oscar Wilde, die zelf niet bepaald de ideale echtgenoot was, schreef wel een prachtkomedie over dat fenomeen. Op vrijdag 6 april vanaf 10:35 uur in een Duitse versie op de televisiezender van de WDR.