Mysterieuze gebeurtenissen rond 1900 aan de Noord-Duitse kust

The riddle of the sands
De televisiezender BBC 2 zendt zaterdag 28 april ’s middags tussen 15:50 uur en 17:30 uur de speelfilm The riddle of the sands uit 1979 uit, geregisseerd door Tony Maylam, die eveneens het script heeft geschreven naar de gelijknamige, in 1903 gepubliceerde, roman van Erskine Childers (1870-1922). De drie hoofdrollen worden gespeeld door Michael York — die tevens mede-producent van de film was —, Jenny Agutter en Simon MacCorkindale. Het bezwaar dat tegen de Engelse filmversie is ingebracht, is dat het verhaal pas begint na bijna de eerste helft van het boek.

De auteur en zijn boek
Toen Robert Erskine Childers, geboren in een Protestants, gezin te Londen in 1870 — met een Ierse moeder en een Engelse vader: de oriëntalist Robert Caesar Childers — al jong wees werd, nam een oom zijn opvoeding verder ter hand, in County Wicklow. Na zijn leer- en studietijd, onder andere aan het Trinity College te Cambridge, zocht hij in 1895 werk, en kreeg hij de gelegenheid om secretaris in het House of Commons (Tweede Kamer) van het Engelse Parlement te worden. Hij was een enthousiaste jachtvaarder, en in de loop van zijn bestaan heeft hij zelf diverse vaartuigen bezeten en zich daarmee veel op het water begeven. Aangezien hij aardig nationalistisch was ingesteld, zal het niemand verbazen dat hij zich, dadelijk bij het uitbreken van de Boerenoorlog in 1899, vrijwillig voor dienstneming heeft gemeld. Daar, in Zuid-Afrika, raakte hij gewond, en als invalide is hij teruggekeerd naar Engeland, waarna hij direct zijn roman The riddle of the sands heeft geschreven. Hoewel het boek een roman is, heeft het in eigen land tamelijk veel politieke invloed gehad, doordat de erin beschreven situaties en gebeurtenissen een, al dan niet vermeende, voorbode vormden voor een oorlog van Duitsland tegen Engeland. Winston Churchill heeft later de in deze roman beschreven gebeurtenissen aangewezen als een heel directe aanleiding voor de vestiging van drie marinebases aan de Engelse oostkust. Het boek werd gepresenteerd als de eerste ware spionageroman, maar dat heeft geleid tot een conflict met Rudyard Kipling (1865-1936), wiens boek Kim uit 1901 eveneens aanspraak maakte op die kwalificatie.

Inspiratie voor latere auteurs
Tot aan de Eerste Wereldoorlog was The riddle of the sands uitzonderlijk populair, en het boek heeft andere auteurs van (onder meer) spionagethrillers geïnspireerd, zoals John Buchan (1875-1940), die extra bekend werd door Hitchcocks verfilming in 1935 (alsmede door twee latere) van diens boek — het zevenentwintigste van zo’n dertig — The thirty-nine steps uit 1915.
Andere lof wordt Childers nog steeds toegezwaaid vanuit de wereld der jachtbezitters, die allen bevestigen dat alle door de auteur beschreven vaarsituaties een juist beeld schetsen. En vanzelfsprekend vanwege Childers’ bewezen kennis van de situatie op en rondom de Duitse waddeneilanden, in alle beschreven opzichten. Als gevolg van die precisie is Childers’ roman gekwalificeerd als een voorloper van de spionageliteratuur, zoals die later door Graham Greene en John Le Carré is geschreven.
Van het boek The riddle of the sands van Erskine Childers zijn nog diverse Engelse edities beschikbaar (Everyman, Dover), en op 7 juni verschijnt een nieuwe versie in de befaamde Penguin reeks.

Synopsis
De Engelse schipper Arthur Davies — in de film Simon MacCorkindale — vaart met zijn jacht, de Dulcibella, langs de relatief onherbergzame kust van Noord-Duitsland, waar hij met allerlei ongerijmdheden wordt geconfronteerd. Daarom roept hij de hulp in van een oude vriend, Charles Carruthers — vertolkt door Michael York —, die hem komt ondersteunen. Samen ontdekken ze heel wat meer en er is maar één conclusie gerechtvaardigd: Duitsland bereidt een oorlog voor tegen de Engelsen. Het verhaal wordt weliswaar ‘verteld’ door Carruthers, maar de ware hoofdpersoon is de flink wat introvertere Davies, die we kunnen beschouwen als het ware alter ego van Erskine Childers.
In de film is er, net als in het boek, sprake van een onderhoudend en tevens spannend verhaal met flink wat couleur locale, niet alleen, maar wel voornamelijk, in het kustgebied dat door de met veel Fingerspitzengefühl gerealiseerde fotografie van cameraman Christopher Challis tot een lustbeleving per se is geworden.
In de aftiteling van de film wordt een woord van dank gericht aan de bewoners van Enhuizen en aan die van het Duitse Greetsiel voor hun medewerking aan de totstandkoming van de film.

Tiendelige Duitse serie
In november 1985 is het eerste Duitse televisienet gestart met het uitzenden van een in 1984 gefilmde tiendelige serie onder de titel Das Rätsel der Sandbank. Daarin wordt Arthur Davies gespeeld door Burghart Klaußner, die in zijn eentje langs de Noordduitse kust vaart, op het waddeneiland Norderney terecht komt, en daar contact krijgt met de rijke koopman Dollmann — in de film Gunnar Möller —, die zich nadrukkelijk voor de jongeman interesseert. Als Carruthers, de oude vriend van Davies treedt de, veel en meestal graag geziene, Duitse acteur Peter Sattmann op. Allengs komen de beiden tot de ontdekking dat de Duitse vloot tamelijk koortsachtig allerlei vernieuwingen ondergaat, en dat kan niet veel goeds betekenen. De serie is ook nog eens op dezelfde zender, in een tot speelfilmlengte ingekorte versie van die tien afleveringen vertoond. In de loop van 2006 en in de afgelopen maanden hebben diverse kijkers smeekbeden per elektronische post aan de zender gericht met het verzoek de serie nog eens in zijn geheel weer eens uit te zenden — over de ingekorte versie was men minder te spreken — en als dat niet mogelijk is, daarvan een dvd te maken en die beschikbaar te stellen.

Erskine Childers’ roemloze einde
Ook in de Eerste Wereldoorlog heeft Childers weer vrijwillig dienst genomen, en in de eerste oorlogsjaren heeft hij veel verkenningsvluchten langs de Duitse kust ondernomen. In 1919 verliet hij de dienst, en is hij naar Ierland geëmigreerd waar hij het staatsburgerschap heeft verworven. Doordat hij zich daarna aan de kant van de Republikeinen (de latere IRA) heeft geschaard — waar hij in 1921 werd benoemd tot publiciteitschef — werd hij in het jaar daarop na een arrestatie in staat van beschuldiging gesteld wegens het bezit van een automatisch pistool. Door een geheime krijgsraad werd hij ter dood veroordeeld, ondanks het feit dat hij er absoluut niet mee had geschoten. Hangende het beroep werd hij toch door een vuurpeloton geëxecuteerd op 24 november 1922. Zijn zoon Erskine Hamilton Childers (1905-1974) is in 1973 president van Ierland geworden. Een hartaanval beëindigde deze loopbaan voortijdig. Hij was nog geen anderhalf jaar in functie.

*****

Afbeeldingen
1. Michael York en Simon MacCorkindale bespieden een verdachte situatie in de film The riddle of the sands uit 1979.
2. Foto van (rond) 1900 Erskine Childers, auteur van het boek The riddle of the sands uit 1903.
3. Simon MacCorkindale en Jenny Agutter in de film The Riddle of the sands uit 1979.
4. Simon MacCorkindale met pijp, hier als Arthur Davies in de filmversie van The riddle of the sands (1979).

NB: Op de website van SimonMacCorkindale zijn nog tal van foto’s uit deze film te zien.