Onserieuze kitsch uit 1885 — over Bel-Ami van Guy de Maupassant

Op 18 augustus 1886 schrijft Vincent van Gogh aan zijn broer Theo dat hij net de nieuwe roman van Guy de Maupassant, Bel-Ami (1885), gelezen heeft (brief 568). Een jaar later noemt hij het boek een ‘meesterwerk’ (brief 574). Deze immens populaire roman (hij werd in vier maanden tijd zevenentwintig keer herdrukt) beschrijft hoe een plattelandsjongen, Georges Duroy, in Parijs op corrupte wijze hogerop probeert te komen. Als een ware Casanova weet hij allerlei vrouwen van stand voor zich te winnen, waardoor hij zich uiteindelijk opwerkt tot hoofdredacteur van een krant, en miljonair wordt.

Naar aanleiding van de recente verfilming van Bel-Ami is een nieuwe Nederlandse uitgave van de roman verschenen. De vertaling van de hand van Hans van Cuijlenborg was in 2004 al verschenen onder de titel Adonis, Cuijlenborgs vertaling van Duroys koosnaampje ‘bel ami’. Enigszins verwarrend is het dat in de editie van 2012 de vertaalde titel is vervangen door de Franse, waaraan in het boek verder niet wordt gerefereerd (Duroy blijft ‘Adonis’ heten). Ook het taalgebruik van de personages maakt soms nieuwsgierig naar het Franse origineel, omdat het af en toe iets te modern lijkt voor een boek dat zich afspeelt in en stamt uit het fin de siècle. Toch lijkt die moderniteit vooral de verdienste te zijn van Guy de Maupassant, wiens boek in meerdere opzichten totaal niet verouderd is. Het heeft de snelheid van een hedendaagse soapserie, het weet in enkele zinnen haarscherp een karakter te schetsen, en het behandelt morele kwesties van ontrouw en corruptie die ook nu actueel zouden kunnen zijn. Dat dit alles zich afspeelt in een setting van koetsen, salons, gaslampen en huisknechten geeft het geheel alleen maar extra charme.

Van Gogh besefte terdege dat Maupassants roman weliswaar uitstekend in elkaar zit en verbluffend gevat is geschreven, maar dat deze toch vooral ter vermaak dient en de inhoud verre van stichtend of verheffend is. Hij schreef: ‘enfin il y a de ces choses peu serieuses que j’aime beaucoup, ainsi un livre comme bel ami’ (brief 768). Dat is geen zonde. F. Springer, die een nawoord schreef bij de Nederlandse vertaling, is het eens met Van Gogh. Hij schrijft dat een aantal verhaalelementen nogal kitscherig overkomen, zoals de schaking van Suzanne, de dochter van de baas van de krant, en het gewapende duel tussen twee journalistieke rivalen. Maar, zo stelt hij, ‘ook kitsch kan heel mooi zijn’, en daarin heeft hij in het geval van dit boek absoluut gelijk.

Na deze positieve leeservaring verheugde ik mij op de verfilming van Bel-Ami, die in april van dit jaar in Nederland in première is gegaan. Helaas is het probleem van deze film, net als van vele andere boekverfilmingen, dat de psychologische gelaagdheid van het boek geheel is verdwenen. Acteur Robert Pattinson zet Georges Duroy neer als een rancuneus, jaloers en doortrapt persoon. Dat is hij in het boek ook, maar in de film ontbreken de nuances. De cynische trek die de acteur steeds om zijn mond heeft en de agressie en hatelijkheid die hij steeds betoont tegen de mannen (en afgeschreven vrouwen) in zijn omgeving maken zijn succes bij de vrouwen ongeloofwaardig. In het boek wekt Georges op een bepaalde manier ook mededogen, door zijn angst voor de dood en voor gezichtsverlies, en door de zachtheid die over hem komt als hij aan zijn ouders denkt. Hoewel de vrouwen in de film (Uma Thurman speelt Georges’ eerste echtgenote) wel wat goedmaken, evenals de kostuums, maakt de film verder een lege en gejaagde indruk. Opnieuw kitsch, maar minder mooi dit keer. En ik ben niet de enige die er zo over denkt. Op de recensiesite Rotten Tomatoes scoort de film gemiddeld een 4.8 op basis van meer dan tachtig recensies.

Terug naar het boek dus. Dat kan wat mij betreft zo op de leeslijst en ik verwacht dat geen enkele scholier daartegen bezwaar zal maken.