Rembrandt-boek van Jozef Israëls voorzien van veertig plakplaatjes

Ongeveer een eeuw oud
Omstreeks 1910 is het boek Rembrandt — Masterpieces in colour met als auteursnaam op de titelpagina Josef Israels (1824-1911) [1] — illustrated with eight reproductions in colour — in een samenwerkingsverband van twee Engelstalige uitgevers gerealiseerd: T.C & E.C. Jack te Londen en Frederick A. Stokes Co., New York.
De uitgave daarvan die zich sedert anderhalf decennium in mijn huisbibliotheek bevindt, wijkt enigszins af van de beschrijvingen die ik langs elektronische weg bij een instantie voor informatie over antiquarische boeken heb kunnen vinden. Daar bleek ook dat er meerdere vertalingen zijn verschenen, die alle, naar ik aanneem op de Nederlandse editie zijn gebaseerd. Mijn versie vermeldt geen gegevens omtrent de oorsprong en degene die ervoor heeft gezorgd dat de Engelse editie kon verschijnen.

Afwijkende uitgave
Opvallend is dat de tussen 40 bladen, vervaardigd van opdikkend papier, op acht plaatsen de genoemde illustraties op evenzovele dunnere baden van kunstdruk, niet voorzien van een paginanummer, zijn toegevoegd. Dat is echter niet alles wat afwijkt van een doorsnee-boek. Op diverse plekken is het geheel, tussen de katernen, voorzien van extra bladen — evenmin voorzien van paginanummer — met daarop voorgemerkte, donkerrood omlijnde gedeelten, bedoeld voor kleinere illustraties, die separaat konden worden ingeplakt.

Plakplaatjes
In Nederland kennen we zeker ook reeds een eeuw het systeem van grofweg gezegd: koppelverkoop van boeken die door de geïnteresseerde lezer op daarvor aangegeven plekken konden worden voorzien van plaatjes, die men gratis kreeg bij de aanschaf van (een) bakkerijproduct(en) — daarbij denken we aan de langdurig befaamde Verkade-albums — pepermunt (King-atlas) en thee (Tiktak), en nog zoveel anders.
De veertig plaatjes die nog aan het Rembrandt-boek moesten worden toegevoegd, werden verstrekt bij de aankoop van sigaretten van het merk Splendo van de firma Abdath Co., Ltd., London. De fabrikant deed achterop elk plaatje de trotse mededeling: “Er zyn geen betere sigaretten ter wereld, waar men ook zoekt en hoeveel geld men ook zou besteden.”

Bijzonderheid
Wat ik uit mijn eigen jongste en jongere jaren nog ken aan boeken over landen en volken, over diersoorten en wat niet al, is dat het voor de gratis verstrekte plaatjes  — die men bij het product in kwestie kreeg — benodigde album tegen een ‘speciale prijs’ kon worden aangeschaft, waarna je met een kwastje en dat klassieke witte plaksel aan de slag kon.
In het geval van de speciale editie van dat Rembrandt-boek ging dat echter anders. Op de onderste helft van de achterzijde van elk plaatje stond het afgedrukt, en dat citeren we voor u: “Na onvangst van de complete serie van dezer Rembrandt fotographures (te adresseren aan: Ardath Tobacco Comp. Ltd., Postbus No. 115, Rotterdam) zal de Ardath Tobacco Comp. Ltd. u gaarne deze terugzenden, zonder eenige kosten, in een prachtig album met Rembrandt’s Meesterstukken in kleuren.” De hier en daar ietwat krakkemikkige tekst geeft aan dat het om een niet al te nauwgezette vertaling gaat.
Het zal bij de firma in kwestie niet zonder bijbedoeling zijn geweest dat men voor deze oplossing heeft gekozen. In principe lijkt het goedkoper om alleen zo’n boek op te sturen of in sigarenzaken beschikbaar te stellen. Maar portokosten waren toen nog niet echt hoog, en door toepassing van deze methode zou de fabrikant de beschikking krijgen over de adressen van de verzamelaars, die hoogstwaarschijnlijk tervens rokers waren, en men in een later stadium alsnog gericht informatiemateriaal zou kunnen sturen.

Slordigheden
Kennelijk heeft die firma thuiswerkers ingeschakeld voor het plakwerk.  Die indruk wordt nog eens versterkt door de toestand van het exemplaar dat ik beschikbaar heb: de genummerde, in te plakken plaatjes (1-40) zijn in een willekeurige volgorde verspreid over het boek: nummer 17 bevindt zich op plek 1 en met nummer 38 eindigt het verhaal. Compleet is de serie wel. Zou een brave huismoeder, die iets moest bijverdienen, op haar beurt weer ‘personeel’ hebben ingeschakeld, bij voorbeeld een eigen jong kind dat nog niet kon lezen?
Van de acht kleurenplaten ontbreekt in het binnenwerk van mijn exemplaar het zesde.  Maar gezien de beschrijving — Portrait of a young man [2] — komt die overeen met de afbeelding op het voorplat. Dan zal ook dat wel een onderdeel van het thuiswerk zijn geweest, deze afbeelding exact uit te snijden en in het verdiepte, rechthoekige gedeelte van het voorplat aan te brengen. Maar misschien is het ook allemaal wel heel anders.
_________
[1] Jozef Israëls heeft dit Rembrandt-boek geschreven in het eerste decennium van de twintigste eeuw, delen ervan zijn, kennelijk in etappes, gepubliceerd.
[2] Ten tijde van het ontstaan van het Rembrandt-boek in kwestie bevond dat stuk zich in het Pitti Paleis te Florence. Aangenomen werd toen dat het hierbij ging om een zelfportret van Rembrandt van omstreeks 1635.
__________
NB: Het boek is nog wel in enkele antiquariaten voorradig, zij het niet in perfecte staat, d.w.z. met beschadigingen of ontbrekende illustraties.
____________
Afbeeldingen
1. Voorplat van de Engelse editie van Jozelf Israëls boek over Rembrandt.
2. Tekstgedeelte op de titelpagina.
3. Eén van de veertig ‘plakplaatjes’ op het formaat 6,3 x 7,4 cm.