Scandinavische zomer: Phedra (1883) van Herman Bang

De boeken van Stieg Larsson liggen intussen weer op grote stapels in de kringloopwinkel, maar alles wat Scandinavisch lijkt nog steeds leuk en hip. Je bent geen doorsneeburger als je je niet opsluit met dvd’s van allerlei Zweedse, slechte crimi’s. Dan maar geen doornseeburger. Ik heb een keer tien minuten van zo’n dvd gezien, en vond er niet veel aan. Maar aangezien wij op rond1900.nl zoals bekend de actualiteit niet schuwen of op zijn minst een beetje mee willen doen, verklaar ik bij dezen dat deze zomer tot Scandinavische zomer.

U vraagt zich natuurlijk al een tijdje af wat Scandinavië onze site te bieden heeft. Nu wil het toeval dat ik mij voor immer lopend onderzoek weer eens enigszins dieper meen te  moeten verdiepen in de Scandinavische letteren rond 1900. De zomer is daar gezien de ruim voorhanden leesmomenten de aangewezen periode voor. Nu zijn die letteren natuurlijk grotendeels bekend: ook in het fin de siècle — niks nieuws onder de zon — was er alles wat uit die contreien kwam reuze ‘hip’: Strindberg en Ibsen zijn beroemde voorbeelden. Het is overigens curieus hoe schrijvers uit zo’n klein taalgebied wereldberoemd kunnen worden, terwijl onze Nederlandse schrijvertjes, ook uit een klein taalgebied, op mondiaal niveau volstrekt niks voorstellen. Hoe het ook zij, rond1900.nl zou rond1900.nl niet zijn als we ons niet focusten op de wat minder bekende teksten in bij voorkeur fraaie banden. In het ideale geval gaat het ook nog eens om boeken met een gezellig decadent tintje! Wellicht kan ik u op basis van mijn lectuur een en ander aanraden om uw eigen Scandinavische fin de siècle-zomer te ervaren!

Wij beginnen dan ook met een misschien minder bekende tekst van de beroemde Deense schrijver Herman Bang (1857-1912): Faedra. Brudstykker af et Livs Historie, voor de eerste maal verschenen in 1883; zijn tweede roman, de eerste was Haablose Slaegter, uit 1880. In het Nederlands is de roman in 1906 bij Becht verschenen, als Phedra, in de vertaling van D. Logeman-van der Willigen: een ensemble van uitgever en vertaler dat overigens veel heeft betekend voor de bekendheid van de Scandinavische literatuur in Nederland.

Is Phedra een aanrader? Absoluut! Ik was diep onder de indruk, en las het in twee uur uit. Voor uw mogelijk leesgenoegen onthul ik niets over de plot. Het werk deed mij door de somberschone toon denken aan Van Eedens Van de koele meren des doods (1900) en De Haans Pathologieën (1908). Mogelijk dat beiden bij Bang leentjebuur hebben gespeeld. Bij De Haan is dat vrij zeker: het tweede deel van Pathologieën is immers aan de homoseksuele Bang opgedragen. Er zijn opvallende parallellen tussen de drie romans: het morfinegebruik van Bangs femme fatale Ellen, suggesties van homoseksualiteit, de obsessie met dood, ondergang en eenzaamheid, en de weemoedige, staccato zinnetjes:

Wat was het stil – geen geluid, volkomen eenzaam. Zoo zou het u altijd zijn. Zij wilde rust om zich heen hebben, geen menschen en geen drukte. Niets dan eenzaamheid, vrede van alleen zijn. De menschen zouden haar volmaakt onverschillig worden, zij zou geheel alleen leven. En zij wilde slechts levenloze dingen om zich heen hebben, die geen smart gaven. Maar opeens werd zij weer troosteloos, wanhopend, huilde, waarop een doffe onverschilligheid volgde. Dat was de doodstrijd van haar ziel. (p. 255-256)

Het is geen vrolijke lectuur, zeg ik u. Het houdt het midden tussen Edgar Allen Poe en J.K. Huysmans op hun zwaarst. Interessant is dat Phedra — ik noem deze auteurs niet voor niks — tussen naturalisme en decadentie inhangt. Het begin doet soms denken aan het pas in 1884 verschenen À rebours. Gedeelde bron is natuurlijk Poe’s The fall of the house of Usher. Decadentie hing, simpel gezegd, een beetje in de lucht. Zoals Vincent van Gogh al schreef in november 1882 : ‘– ’t woord decadence, nu gefluisterd of geprononceerd in bedekte termen zal dan klinken als een alarmklok.’

Mocht u Phedra tegenkomen: direct kopen dus! Dat kan even duren, volgens mij is het een zeldzaam boek. In de tussentijd kunt u bij Dedalus bijvoorbeeld de nieuwe vertaling van Bangs Ida Brandt (1896) bestellen of het interessante artikel en interview van Bangs vertaler (vertaalster?) over en met de schrijver lezen.