Komkommertijd met niet alleen kommer
We leven — zoals elk jaar om deze tijd — in de zogeheten hondsdagen, die deels samenvallen met de komkommertijd in de wereld van, vooral, de kranten. Politici zijn met vakantie en dat levert de journalistiek meer prikkeling om iets na te speuren dat onder normale omstandigheden niet, dan wel nauwelijks, aan bod komt. In de sfeer van de Duitse politiek en media bestaat daarvoor het begrip Sommertheater. Dat begrip is — toen het fenomeen televisie eenmaal een redelijke voet aan de grond had gekregen — aangegrepen door de programmamakers van presentaties via (indertijd nog) 625 lijnen. Men greep terug op oudere opnamen en verfilmingen van (toneel)stukken, welke gedurende de onderhavige periode werden herhaald. Daar kwamen we diverse figuren tegen uit de tijd rond de vorige eeuwwisseling — of dat nu om een sociaal-kritisch toneelstuk van Gerhart Hauptmann (1862-1946) ging of om een bioscoopfilm met een thema dat op enigerlei wijze verwees naar, of zelfs zich in het hart bevond van, het fin de siècle. En dat teruggrijpen op bestaand materiaal waarvoor niet apart geld op tafel hoefde te komen, beviel de producenten wel. Teveel mensen waren met vakantie om aan een minimum qua kijkers voor culturele uitzendingen te kunnen voldoen.
Overigens beperkte die periode met herhalingen zich niet tot het geschreven woord dat eenmaal of vaker was omgezet in beelden, ook producten op muziekpapier werden opnieuw den volke kond gedaan. En zo af en toe werden — in korte bijdragen tussen langere programmaonderdelen in — de kijkers vertrouwd gemaakt met mijlpalen uit de sfeer der beeldende kunsten.
Schijn bedriegt ook thans
Nu er sprake is van een financiële crisis met wereldwijde gevolgen, leek het er tot voor kort op dat dit niet al te veel invloed zou hebben op de programmering van de Duitse televisiezenders [1]. Maar daarbij mag vooral niet worden vergeten dat de planning jaren tevoren rond is en er afspraken zijn gemaakt, contracten getekend en al het andere wat daarbij behoort. Pas over een jaar na nu zal heel direct voor de kijkers merkbaar worden dat er minder geld beschikbaar is en voorlopig ook niet zo snel weer beschikbaar zal komen voor nieuwe programma’s of aanvullingen op bestaande series, op radio en televisie, alsook in de wereld der gedrukte uitingen van cultuur. Zelfs als alles over een jaar weer ‘bij het oude’ is — hetgeen eigenlijk niemand mag hopen, aangezien we dan in ijltempo zullen beleven hoe snel de historische neurose van de herhaling der herhaling van steeds maar weer hetzelfde zich zal aandienen — zal dat niet snel — zelfs maar kunnen — leiden tot een terugkeer naar de ’tijd van toen’.
Zo zullen we ook beleven dat veel Duitse regionale zenders, die nog relatief veel cultuur van rond de vorige eeuwwisseling in hun programma hebben, tot steeds meer samenwerking zullen worden gedwongen door de praktische mogelijkheden, welke in eerste instantie terug te voeren zijn op Geld, en vooral het ontbreken van de benodigde pecunia. Dat is geen reden om bij de pakken neer te gaan zitten, en het hoeft zelfs niet tot een totale verschraling te leiden als de mensen die verantwoordelijk zijn voor de programmering van de diverse instituten creatief weten om te gaan met de middelen. Zo is het niet alleen aanvaardbaar, maar valt er zelfs veel voor te zeggen om een cultureel waardevol programma ‘door te schuiven’, dat wil zeggen: de ronde te laten doen verspreid over die regionale zenders.
In een enkel geval presenteren Duitse regionale zenders zelfs tegelijkertijd hetzelfde programma. En op de avond van zondag 12 juli zal dat het geval zijn met in ieder geval twee elementen van cultuur, die direct betrekking hebben op de periode waarop het elektronische tijdschrift All art is quite useless zich richt. Vandaar die wat uit de hand gelopen lijkende, inleidende regels, die overigens nadrukkelijk binnen de perken zijn gebleven. (U moest eens weten hoeveel associaties zich aandienen tijdens het schrijven, en hoeveel momenten van verleiding ik dan moet weerstaan om niet nog meer zijwegen en kronkelpaadjes te bewandelen.)
Schleswig-Holstein Musikfestival met Wagners Wesendonck-Lieder
Op een aantal regionale Duitse radiozenders barst hedenavond een muziekfestival los dat sedert enkele decennia elk jaar opnieuw wordt gehouden en dat inmiddels internationale faam geniet: het Schleswig Holstein Musik Festival 2009. Dat zal — tussen 20:00 uur en 22:30 uur — worden voorgesteld door in ieder geval de radiozenders NDR Kultur en WDR 3. Voor onze focus is alleen het eerste programma-onderdeel van dat Openingsconcert van belang: de presentatie van de Wesendock-Lieder van Richard Wagner. Uitvoerenden zijn het NDR Sinfonieorchester onder leiding van zijn chef-dirigent Christoph von Dohnanyi. Michaela Kaune is de sopraan die de Wagner-liederen zal 
voordragen. Het concert — één van de 160 die gedurende dat Festival zullen worden gegeven — werd ook al op zaterdag 11 juli gerealiseerd op dezelfde locatie: de Musik- und Kongresshalle te Lübeck.
Recentelijk, op 23 april van dit jaar, hebben we in een Terzijde gewezen op een uitvoering van deze compositie door het andere symfonieorkest van diezelfde regionale zender, die echter een andere standplaats heeft: de NDR Radiophilharmonie [2]. Misschien lijkt die uitvoering hedenavond dan ook niet zo’n gelukkige keuze, vooral op grond van de hierboven genoemde budgettaire toestanden, maar dat alles is slechts wat ons bij een eerste, en dus oppervlakkige, confrontatie treft. Dit was uiteraard al geruime tijd in de planning. Maar het levert de verantwoordelijken, als alles volgens de regelen der kunst verloopt, wellicht meer aanleiding tot betere en dieper gravende communicatie.
Over de Wesendock-Lieder vindt u veel meer informatie op dit net, in een artikel dat we op 1 maart 2007 hebben opgenomen.
Na de pauze komen er nog drie solostemmen en een koor bij, en wordt de zoveelste uitvoering van Beethovens Negende Symfonie gegeven, een opus dat in principe buiten het oogmerk van dit cultuurmagazine valt, ware het niet dat we er nogmaals op zouden willen wijzen dat de regel Alle Menschen werden Brüder uit het laatste deel van die symfonie veelvuldig wordt geciteerd in het kader van veel wensdenken bij evenzovele lieden, die niet wensen door te denken of dat simpelweg niet kunnen doordat ze (beroeps)gedeformeerd geraakt zijn. Ten eerste is het een incompleet citaat, want noch Friedrich von Schiller (1759-1805), uit wiens ode An die Freude deze woorden afkomstig zijn, noch Beethoven was zo naïef om te geloven dat dit ooit zou worden geconcretiseerd, behalve passief, en ook dan alleen maar in de armen van Hein Knekelmans. Zolang men aan de vier geciteerde woorden niet het als voorwaarde toegevoegde wo dein sanfter Flügel weilt mede citeert, pleegt men bedrog, geschiedvervalsing en toont men een zeer pijnlijke vorm van oppervlakkigheid. Dat dergelijke kretologie tot niets zelfs maar beklijvend-opbeurends leidt, moge duidelijk worden als men de moeite neemt nog eens terug te kijken naar de momenten waarop deze symfonie in de loop der geschiedenis van bijna twee eeuwen, tot op heden, is gebruikt en vooral misbruikt buiten het gewoonlijke concertgebeuren.
Thomas Manns Buddenbrooks
In de loop van zondagavond kunnen radioluisteraars die zich voor de werken van Thomas Mann interesseren, hun hart ophalen, zeker als ze van de inhoud van het boek Buddenbrooks willen kennisnemen via een moderne vorm van presentatie: als een zogeheten Hörbuch: literatuur op cd’s. Het
bijzondere is dat de König der Vorleser, Gert Westphal (1920-2002) dit boek van Thomas Mann heeft ingelezen, en het resultaat is op 22 cd’s verschenen, om hier nog maar te zwijgen van tal van andere werken van dezelfde auteur, gelezen door dezelfde onovertroffen stem.
Direct in aansluiting op het boven omschreven concert kan men, tussen 22:30 uur en 23:00 uur — in het kader van het programma Lesung —, een half uurtje tekst uit Buddenbrooks op zich laten inwerken. Ook dit is, gelet op de overlijdensdatum van de voorlezer, een herhaling, en die wordt eveneens gerealiseerd op meerdere regionale Duitse zenders.
Gedurende de rest van de week wordt via diezelfde kanalen elke avond op dat tijdstip de Lesung voortgezet. [3]
__________
[1] Bewust beperk ik me tot de publieke televisienetten. In principe verwijs ik nooit naar een programma op een commerciële zender, simpelweg omdat elke zinnelijke lust die men kan ondergaan bij het verwerken van een cultuuruiting, wordt gedood door de agressieve, op een hoger geluidsniveau uitgezonden, reclameboodschappen die daar tussenin uw grijze massa trachten te verweken en u tot een door en door slaafse ‘consument’ te degenereren. Hersenspoeling door middel van grove leugens en vooral halve waarheden. Die commerciële zenders hebben al meer dan voldoende onheil aangericht; we hoeven alleen maar te kijken hoe veel verschillende elementen de publieke zenders van hen hebben overgenomen, en dan kunnen we ons niet beperken tot de omroep in het hier bedoelde buurland. Die beschuldigende vingers passen ook in het decolleté van onze Nederlandse publieke ‘volkszenders’. Maar het publieke bestel heeft nu eenmaal per definitie een andere taak dan platvloers vermaak.
[2] Het NDR Sinfonieorchester heeft als standplaats Hamburg, dat andere ensemble van de NDR bevindt zich in Hannover.
[3] Op dit net zijn diverse bijdragen over dit boek en de verfilmingen ervan verschenen, te vinden door het begrip Buddenbrooks in het daarvoor bestemde cartouche ZOEK in te tikken.
____________
Afbeeldingen
1. Christoph von Dohnanyi, chef-dirigent van het NDR Sinfonieorchester.
2. Titelpagina van het eerste deel van Buddenbrooks, in de edtie van 1928, een jaar voordat aan de auteur de Nobelprijs voor Literatuur werd toegekend, vooral voor dat boek.