De prerafaëlieten als avant-garde — Een overzichtstentoonstelling in Tate Britain

Deze maand is het 164 jaar geleden dat de Pre-Raphaelite Brotherhood werd opgericht. Dit Londense gezelschap van schilders en schrijvers heeft een stempel gedrukt op de Engelse kunst en literatuur uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Millais’ Ophelia, Rossetti’s mystieke vrouwen en Morris’ behangpapier zijn iconen van de Engelse kunst geworden. Het ontstaan van het prerafaëlitisme is een van de weinige momenten, zo niet het enige moment in de Engelse kunstgeschiedenis geweest waarop Engeland op de rest van de wereld vooruitliep. De prerafaëlieten kunnen dan ook als avant-garde worden aangemerkt. Ze hadden lak aan de geijkte academische regeltjes en pleitten voor het eerst voor realisme, voor ‘truth-to-nature’, voor ambachtelijkheid, voor maatschappelijke betrokkenheid en voor psychologische diepgang. Die ideeën vonden niet alleen een uitwerking in hun schilderkunst, maar ook in literatuur en decoratieve kunsten.

Gedurende het grootste gedeelte van de twintigste eeuw waren de prerafaëlieten echter alles behalve populair. Vanaf de komst van het modernisme werd hun kunst als erotische kitsch en als kinderlijk idealistisch bestempeld. Pas in de jaren tachtig werd hun werk herontdekt en opnieuw gewaardeerd. Dat was voor een groot deel te danken aan de grote overzichtstentoonstelling die in 1984 plaatsvond in Tate Gallery. Deze sloeg in als een bom en heeft zowel de massale belangstelling voor de prerafaëlitische kunst gewekt als het onderzoek naar het prerafaëlitisme opnieuw op gang doen komen.

Vanaf aanstaande woensdag herhaalt Tate Britain deze grootse opzet, zij het in een heel andere vorm. Niet louter de inmiddels welbekende prerafaëlitische klassiekers worden daar tentoongesteld (al zal Ophelia zeker niet ontbreken); ook relatief onbekende schilderijen uit musea over de hele wereld zijn naar Londen vervoerd voor dit museumspektakel. Het meest aantrekkelijke aan de opzet van de tentoonstelling vind ik dat er naast schilderijen ook veel ruimte is voor de prerafaëlitische decoratieve kunst en gebruikskunst. Er wordt ons het bed van William Morris beloofd uit zijn woonhuis Kelmscott Manor, evenals tapijten, wandkleden en glas-in-loodramen die ontworpen en uitgevoerd zijn door de firma Morris & Co. Dit alles wordt begeleid door een veelbelovende catalogus Pre-Raphaelites. Victorian Avant-Garde, en door allerlei ‘events’, zoals een ‘multisensory tour’ door de tentoonstelling en avonden gevuld met optredens in het museum. Alle Victoriaanse kunst die voor de tentoonstelling in Tate zijn vaste plekje even heeft moeten verlaten, is ondertussen te zien in Birmingham Museum & Art Gallery. Wie dus komend najaar een tripje naar Engeland overweegt, zal daar wat prerafaëlitische kunst betreft niets tekortkomen.

De tentoonstelling ‘Pre-Raphaelites. Victorian Avant-Garde’ in Tate Britain loopt van 12 september 2012 tot 13 januari 2013. Tickets kosten 14 pond.