Deze week vijf dagen achtereen
Maandag 14 december begint de Duits-Franse cultuurzender Arte-tv met de vijfdelige documentaire serie Darwins neue Welt, welke de ontwikkeling van de evolutietheorie door Charles Darwin (1809-1882) als thema heeft.
Alle afleveringen duren bijna drie kwartier en worden successievelijk uitgezonden van maandag 14 tot en met vrijdag 18 december, steeds tussen 20:15 uur en 21:00 uur — het tijdstip dat bij vrijwel alle televisiezenders als prime time geldt, omdat dan de zeer hoge kijkcijfers een haalbare zaak zijn.
Van ontdekker tot en met
De eerste aflevering van de reeks draagt de titel Der Entdecker; de tweede kreeg de benaming Der Zweifler, de derde aflevering heet Die Tragödie des Lebens, de vierde gaat als Der Wendepunkt de ether in en de laatste aflevering komt op de buis als Der Triumph.
De serie is een Australisch-Canadees-Duitse coproductie uit 2009, gemaakt voor het ZDF door Jason Bourque, Lisa Matthews en Katharine Thomson, die dat als bijdrage voor de Frans-Duitse cultuurzender ter beschikking stelt. De films worden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9 uitgezonden. De serie zal aan het eind van de maand nog tweemaal worden herhaald: de eerste reeks begint op 25 december vanaf 14:00 uur; alle afleveringen worden dan achtereen vertoond. De tweede reeks begint op maandag 28 december tot en met vrijdag 1 januari 2010, steeds ’s ochtends om 09:10 uur.
Richard Dawkins
Het debat dat is ontstaan als gevolg van het verschijnen van het boek The God delusion van Richard Dawkins heeft wereldwijd gezorgd voor inmiddels ontelbare discussies en vooral een intens debat, dat zoals elk ander debat — niet heeft kunnen leiden tot het overtuigen van de tegenpartij. Als dat ‘ergens’ buiten de politiek de laatste duidelijk geworden is, dan is dat over het al dan niet bestaan van God. Al blijft vanzelfsprekend de optie om te concluderen dat God bestaat zoals romanfiguren bestaan, simpelweg vanwege het enorme gewicht. Of hij/zij/het als existent wezen eveneens bestaat, is een volkomen andere kwestie die vooralsnog niet eenduidig zal kunnen worden opgelost. Er zullen dan ook nog heel wat controverses, discussies en debatten plaatshebben, boeken en artikelen verschijnen en heel wat wegen , alsmede dwaalwegen, worden bewandeld.
Tot dusver hebben programmamakers, theologen, gespreksleiders, bisschoppen, dichters en journalisten zich over de zaak gebogen, hetgeen niet alleen heeft bijgedragen tot verlevendiging van onder meer tal van televisieprogramma’s en — niet te vergeten — de snel stijgende oplagen in tal van landen ter wereld, van het omstreden boek van Richard Dawkins.
De receptie van het boek was in grote lijnen zoals men kon verwachten. Overtuigde christenen — onder hen uiteraard de literalisten— willen er hetzij niets of weinig van weten, vrijdenkers en overtuigde atheïsten bezien het vanuit een volstrekt andere hoek.
Zo liet Max Pam weten dat God als misvatting het boek is dat hem in 2006 het meeste leesplezier heeft bezorgd; Minister Piet Hein Donner was net zo duidelijk in zijn afwijzing: “Wie zich een paar uur wil ergeren, moet het zeker kopen.”
Toch zijn er in de beoordeling niet alleen maar uitersten doch tevens nuances. Zo vindt Herman Philipse dat alle gelovigen het boek zouden moeten lezen, vooral de monotheïsten. Daarentegen meent Aart Brouwer dat Dawkins met zijn boek elke twijfelaar eerder nader tot God dan nader tot de wetenschap zal brengen.
Een andere kritische geest uit onze dagen schrijft: “Het is onwaarschijnlijk dat het atheïsme ooit een betere pleitbezorger zal krijgen dan Richard Dawkins.”
John Cornwell
Het ligt voor de hand dat — buiten dergelijke beoordelingen van Dawkins’ boek — er zich tegenstemmen zouden manifesteren in de vorm van essays en boeken. Eén daarvan is in vertaling bij dezelfde Nederlandse uitgever verschenen als de bestseler van Richard Dawkins.
John Cornwell publiceerde in 2007 Darwins engel — een repliek in de vorm van een zeer lange brief waarin hij — als beschermengel van prominente biologen, en als eerste onder hen Charles Darwin — Dawkins wijst op enkele saillante details in diens betoog. De schrijver van God als misvatting zou voorbijgaan aan de wetten van de logica en het gezond verstand. Daarbij trekt Cornwell zich niet terug op de burcht van een defensieve houding, maar laat hij zich leiden door ironie en een rijke fantasie. Hij presenteert een lange lijst van wat hij beschouwt als omissies en zijsprongen. Cornwell meent dat Dawkins te weinig begrip opbrengt voor het wezen van geloof en twijfel, alsmede voor de aard van de als wetenschap gepresenteerde ideologie gedurende de heerschappij van de meest abjecte dictatoren die in de twintigste eeuw hebben geregeerd in Duitsland, Rusland en het verre China. John Cornwell zorgt voor verdere nuances in de algemene discussie over het thema Opperwezen.
Geloof en natuurwetenschap
Het valt niet zwaar, de uitgeverij van beide bovengenoemde boeken — Nieuw Amsterdam Uitgevers in de hoofdstad van ons land — te prijzen voor de opdracht die men heeft verstrekt aan een Nederlandse kenner van de relatie tussen religie en wetenschap — Taede Smedes (*1973) — om een nieuw populair-wetenschappelijk boek over de verhouding tussen geloof en evolutie te schrijven, als aanvulling op de, hier eerder genoemde, gepubliceerde boeken.
In dat nieuwe essay — God én Darwin — houdt de auteur onder meer een diepte-interview met zichzelf. Na een doorwrocht (zelf)onderzoek komt Smedes tot de conclusie dat het Boek der Boeken van de Joods-christelijke traditie — kortweg de Bijbel — troost kan bieden aan mensen die kracht nodig hebben naast het ontwikkelingsmodel van degenen die de evolutietheorie aanhangen; vandaar de titel God én Darwin.
Dat thema is voor Taede Smedes niet nieuw: al eerder publiceerde hij boeken daarover: God en de menselijke maat en Gods handelen en het natuurwetenschappelijk wereldbeeld.
Darwins aanleiding
De beide auteurs van het, inmiddels flink wat jaren eerder verschenen boek Darwin. De biografie — Adrian Desmond en James Moore — werden door tal van lezers en critici beschouwd als degenen, die het laatste woord over de architect van de evolutieleer hadden geuit, maar met dit ‘vervolgboek’ ontvouwen ze een nieuwe visie. Het Britse dagblad Times sprak in dit verband van “sublieme research”, en ons Nederlandse dagblad de Volkskrant schreef: “als u dit jaar één Darwin-boek wilt lezen, lees dan dit.”
In hun nieuwe boek behandelen de beiden niet alleen de gemeenschappelijke afstamming van de vader van de mens naar de vader van alle zoogdieren, maar ook “racistische domkoppen”, die niet alleen in de tijd van Darwin een vooraanstaande rol in tal van maatschappelijke geledingen hebben gespeeld — zoals ze dat binnen het kader van ons dagelijkse bestaan, en helaas niet alleen in ons land, nog altijd doen, waarmee de actualiteit van zo’n nieuw boek meteen is gewaarborgd, al kennen we het fenomeen niet alleen binnen het politieke gebeuren, maar tevens binnen alledaagse, intermenselijke uiteenzettingen. De door Darwin aangekaarte “besmetting met negerbloed” is,mutatis mutandis, in onze tijd het vuile handen maken met het bloed van miljoenen andersdenkenden en dito levenden in de huidige verschijningsvorm zijn dat niet meer negers, maar vooral mohammedanen en evenzeer heel veel immigranten uit tal van landen.
Nogmaals Richard Dawkins
Het dit jaar uitgekomen nieuwe boek van Richard Dawkins — Het grootste spektakel ter wereld — levert het, liefst onomstotelijke, bewijs vóór de evolutie. Dawkins zelf beseft dat het bewijs ten faveure van de evolutie met de dag groeit, maar daar staat tegenover dat de tegenstand — afkomstig van onvoldoende of geheel niet geïnformeerde groeperingen — eveneens vehementer is dan eerder het geval is geweest.
In Het grooste spektakel ter wereld geeft Richard Dawkins een persoonlijke samenvatting van het zeer ruime bewijsmateriaal vóór de stelling dat de theorie van de evolutie een onomstotelijk feit (geworden) is. Hij beseft dat hij in eerder geschriften zijn positie duidelijk heeft gemaakt, maar ziet toch dit nieuwste boek als zijn tot voor kort ontbrekende schakel.
__________
Richard Dawkins: God als misvatting. Vertaald door Hans E. van Riemsdijk. 17de druk, nieuwe editie 2009, 448 pagina’s, paperback. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam. ISBN 978-90-468-0594-7. Prijs € 12,50.
John Cornwall: Darwins engel — Een repliek op God als misvatting. Vertaald door Jaap de Berg. 176 pagina’s, gebonden met stofomslag. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2008. ISBN 978-90-468-0410-0.
Taede Smedes: God én Darwin — Geloof kan niet om evolutie heen. 160 pagina’s, paperback. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-0600-5.
Adrian Desmond & James Moore: Darwins nobele streven — Hoe Darwins afschuw van de slavernij aan de basis lag van zijn evolutietheorie. Vertaald door Henk Moerdijk. 592 pagina’s met fotokatern, paperback. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-0585-5.
Richard Dawkins: Het grootste spektakel ter wereld — Bewijs voor evolutie. Vertaald door Mark van Nieuwstadt. 446 pagina’s met 4 fotokaterns. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-0651-7.
____________
Afbeeldingen
1. Darwin op de Beagle, beeld uit de eerste aflevering van de vijfdelige ZDF/Arte-reeks. (Foto: Simon Cadwell/Screen Astralia.)
2. Darwin tussen enkele andere geleerden; beeld uit de laatste aflevering van de vijfdelige ZDF/Arte-reeks. (Foto: Simon Cadwell/Screen Australia.)
3. Voorzijde van de Nederlandse vertaling; paperback (nieuwe editie) van God als misvatting.
4. Voorzijde van de gebonden uitgave van Darwins engel van John Cornwell.
5. Voorkant van Taede Smedes’ Darwin én God.
6. Rugzijde van Darwins nobele streven, door de Darwin-biografen Adrian Desmond en James Moore.
7. Rugkant, liggend voorgesteld, van ‘de nieuwste Dawkins’: Het grootste spektakel ter wereld uit 2009.