Een beetje neerlandicus of literair-historisch geschoolde lezer kent naar ik aanneem – voornamelijk door het opstel dat Diepenbrock er over schreef – het belang van Remy de Gourmonts Le Latin Mystique (1892). Minder bekend, maar vele malen mooier, verfijnder en decadenter zijn mijns inziens de verhalen die De Gourmont in 1893 bundelde in Le Fantôme. Deze hebben, zoals haast alle moois, verfijnds en decadents, echter weinig sporen nagelaten in de Nederlandse Letteren. De eerder hier kort genoemde jonge schrijver Jan Hofker was er echter, terecht dus, diep van onder de indruk, zoals blijkt uit zijn het boek gewijde prozagedicht in De Nieuwe Gids, dat later gebundeld werd in het intrigerende boekje Gedachten en Verbeeldingen, waarin ik van de week (her)las:
Remy de Gourmont, le Fantôme.
Anders van vorm,
Anders van indeeling,
Anders dan de betiteling der hoofdstukken
In een roman gewóón;
Pijnlijk-goeddoende door het telkens afbreken der gevallen;
Anders door nog veel meer misschien
Is deze, niet voor het konkrete begrip geschreven, niet voor het Vulgus geschreven, mystieke roman. Want de nauwgezette arbeid van dezen nerveuzen artist is als fijn beeldhouwwerk in de hooge lucht van kathedralen-portieken; wij herkennen het eerder dan wij het zouden kunnen omschrijven.
Hoog-gedragen op de fraze,
Als over pijn-scherpe realiteit van lijdende lichamen,
Is dit de roman van het geëxalteerd ziel-leven
En, als een snelle neerslag uit het hartstochtelijk-perverse brein van den artist,
De fantazie.
Een spel van Man en Vrouw.
Een ziel-van-intellekt, als een geest-van-goed-en-kwaad, ironisch.
Een vrouwe-ziel, als een los-willen uit het onmachtig lichaam, als een hevig Verlangen;
En dat Verlangen gestriemd
Door de steriliteit van de successieve Genietingen, ziele-smarten;
Opgezweept door de vindingrijkheid van het door de Eeuwen gescherpt Intellekt.
In dit mystieke boek,
Waarin ook vrouwe-kleinmacht staat te lezen
Als dreef de vrouw hoog op den man-Wil,
De Ekstaze groot, als stolling van alle Bewegen, als stillestand, als smartelijk gekruisigd Leven,
Als uit den tijd toen de mystiek leefde en tot God door Meditatie en Pijn de menschen hoog-groeiden;
Maar óók is dit boek geschreven als een verhaal van menschen uit dezen tijd.
‘Cela valait un baiser, que je lui donnai; ensuite je dis:
– Ce n’était pas un péché.
– Oh! par exemple!’
‘Incrédule, elle me ralliait. Il fallut consulter des auteurs, lui prouver par des textes la vénialité de notre abandon. Elle en fut chagrinée, ou bien ce n’était qu’ une vaniteuse feinte, car je ne lui connus jamais de perversité réelle, une bravade propre à m’émouvoir et à susciter ma cantradiction.
(In het Nederlands zijn deze verhalen nooit vertaald. In het Engels is een mooie selectie echter gemakkelijk te verkrijgen.)