Cultuur rond 1900

Isaac Israels en het geweld zijner rythmische lijnen

Deze zomer staat in het teken van de kunstenaar Isaac Israels (1865-1934). Op maar liefst vier verschillende plekken zijn tentoonstellingen aan zijn werk gewijd. Wij doen een klein duitje in de zak met een mooi geval van ‘fictieve receptie’: Israels in een sleutelroman over de Amsterdamse artistieke bohème uit de jaren 1890. […]

Beardsley in Holland: Frits van Alphen

De wetenschappelijke en kunsthistorisch zo verantwoord en uitputtend mogelijk gedane speurtocht naar Aubrey Beardsley en zijn Nederlandse navolgers zal dit voorjaar zijn bescheiden bekroning vinden in een artikel. Een van de namen op de bij het begin van de queste opgestelde lijst was die van Frits van Alphen. Zijn illustraties bij het ‘decadente’ werk van J.L. Gregory gaven daar immers aanleiding toe. […]

De Zuid-Afrikaanse gruwelprenten van Piet Mondriaan

Piet Mondriaan is bij het grote publiek voornamelijk bekend om zijn minutieus en in overwegend primaire kleuren geschilderde, rechthoekige vlakken. Maar voordat hij tot deze rigide kunstvorm kwam, legde hij een lange weg af, van impressionisme naar symbolisme, en van expressionisme naar uiteindelijk volkomen abstractie. Het állervroegste werk van Mondriaan, een serie prenten waarop gruwelijke martelpraktijken staan afgebeeld, valt daar echter volkomen buiten, zowel in technische als inhoudelijke zin. […]

‘Merkwaardig proza’ van De Haan en Couperus

Pas bien étonnés de se trouver ensemble: Jacob Israël de Haan en Louis Couperus. Hoewel Neerlands twee meest decadente schrijvers tegenwoordig vaak min of meer in een adem genoemd worden, was dat in de tijd zij hun meest decadente en fraaiste werken publiceerden niet het geval. Mij waren tot voor kort althans geen contemporaine beschouwingen bekend waarin de twee nerveuze letterheren naast elkander gelegd werden. […]

Wagenvoort op bezoek bij Zola

Schrijver en journalist Maurits Wagenvoort (1859-1944) leidde een interessant leven, waarin hij veel bekende Nederlandse en buitenlandse schrijvers ontmoette. Uit een dagboekfragment blijkt dat Wagenvoort op enig moment ook Émile Zola heeft opgezocht. […]

Een geval van proto-Nescio uit 1902?

Op 21 mei bleef de voorspelde apocalyps uit. De avond ervoor las ik een verhaal over het vergaan van de wereld. Het heet ‘Laatste avond’ en komt uit de bundel Kleine Prozastukken van Rudolf Atele, pseudoniem van P.H. Ritter jr. Hij schrijft in een stijl die aan Nescio doet denken, inclusief de weemoed en de verhaalde doch niet gedane handelingen. […]

En nóg een gedicht voor Jan Toorop

Het lijkt er op dat met aan Jan Toorop opgedragen gedichten van rond 1900 een bescheiden bundeltje gevuld zou kunnen worden. Ditmaal een gedicht van Julius de Boer uit zijn bundel ‘De schoone verbeelding’. […]

Over een lievelingsroman van Louis Couperus

In de Nederlandse letteren van zijn tijd was er maar bitter weinig dat Louis Couperus kon bekoren. Slechts enkele schrijvers konden op zijn uitgesproken waardering rekenen. Een daarvan was Henri Borel. Ook het werk van zijn vriend Maurits Wagenvoort werd door de Haagse meester geprezen. Zijn Maria van Magdala, ‘een rijp en heerlijk werk, dat ik dikwijls weêr eens opneem en altijd met genot overlees’, zou Couperus wel eens op het pad van de historische roman hebben kunnen gebracht. […]

Over verschenen en niet verschenen boekbanden van Johan Thorn Prikker

‘De Bruid’ van Johan Thorn Prikker kennen we bijna allemaal. Maar in het Rotterdamse Boijmans Van Beuningen kan men nu, voor het eerst in veertig jaar, zo goed als zijn hele, geweldige en veelzijdige oeuvre zien. En de vitrine met de door hem ontworpen boekbanden herbergde nog een aangename verrassing. […]

Literaire zelfmoorden rond 1900

In zijn essaybundel ‘De laatste deur’ geeft Jeroen Brouwers een uitvoerig overzicht van zelfmoord als motief in de Nederlandse literatuur van de laatste paar eeuwen. Het is een fantastisch boek, maar het fin de siècle komt er bij hem een beetje bekaaid vanaf. Tijd voor een lijstje met enkele aanvullingen. […]